Quy hoạch đường sắt đô thị Hà Nội thế nào để chung cư cũ bám theo phát triển?

Tuyến đường sắt đô thị nào sẽ triển khai trong 5 năm tới (2026-2030)?

Theo chỉ đạo của Thành phố: quy hoạch chi tiết các khu CCC theo định hướng TOD sẽ công bố trong vài tháng tới, vậy ngoài 2 tuyến đã có (2A& 3.1), các khu chung cư cũ sẽ bám theo các tuyến ĐSĐT nào?

Ban quản lý ĐSĐT Hà Nội (MRB) đề xuất phát triển ĐSĐT “một kế hoạch ba phân kỳ” trong giai đoạn 2026-2030 sẽ thực hiện 3 tuyến ĐSĐT Báo chí cho biết Hà Nội sớm khởi công trong vài tháng tới, nhưng không có thông tin cho biết bao giờ 3 tuyến này hoạt động, trong khi cả 3 tuyến đề không rõ nguồn tài chính đầu tư?

Tuyến 2.1 đầu tư bằng vay vốn ODA Nhật Bản, nhưng đã dừng từ năm 2019. Cuối tháng 4/2025 đã diễn ra hội đàm cấp cao, nhưng chương trịnh nghị sự không có nội dung tài trợ vốn cho ĐSĐT Hà Nội.

Tuyến 5 dài 39 km từ Văn Cao tới Hòa Lạc, khái toán đầu tư 65.000 tỷ đồng, Thành phố Hà Nội tập trung ngân sách cho GPMB (811 tỷ đồng, tương đương 1,2% tổng đầu tư ). Dự án nhận được quan tâm của doanh nghiệp lớn Trung Quốc nhưng vẫn chưa có thông tin giải pháp tài chính cho dự án.

Tuyến số 3.2 đi ngầm từ Ga Hà Nội tới Hoàng Mai dài 8,7 km, tổng đầu tư 40.570 tỷ đồng, dự kiến vay nước ngoài 72%, đối ứng trong nước 28%. Dự án đã được Bộ Tài chính kiến nghị Chính phủ phê duyệt đề xuất của UBND thành phố Hà Nội.sử dụng vốn vay ADB, AFD và KfW, đồng thời cũng đề xuất giao UBND thành phố Hà Nội phối hợp với Bộ Tài chính làm việc với ADB, AFD, KfW và lập Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án trình duyệt chủ trương đầu tư theo quy định. Như vậy tiến độ của dự án này phụ thuộc vào duyệt Báo cáo tiền khả thi và các nhà tài trợ có cung cấp tài chính cho dự án hay không? Như vậy chưa rõ khi nào có tiền đầu tư dự án.

Năm 2004, Hà Nội khởi công Depot Nhổn, sau 21 năm (2004-2025) Hà Nội có 21 km ĐSĐT thực hiện bằng vốn vay ODA, MRB đặt ra mục tiêu thực hiện 58,6 km của 3 tuyến ĐSĐT trong 5 năm là rất khó, nhất là trông chờ tiền vay nước ngoài. Chỉ tính thời gian khảo sát,lập /trình dự án, đàm phán hợp đồng vay trôi chảycũng vài năm, thi công mất nhiều năm. Đặt tình huống Hà Nội chưa có ĐSĐT thì việc cải tạo các khu CCC tiến hành thế nào? Nếu đồng thời triển khai ĐSĐT và cải tạo CCC thì có những thuận lợi và xung đột nào phát sinh?

Quy hoạch ĐSĐT Hà Nội đang lệch pha với Quy hoạch tái thiết- phát triển đô thị

Hà Nội quy hoạch 14 tuyến ĐSĐT, dài 600 km, nhưng bố trí 450km SĐĐT tại phía Nam sông Hồng: 75% ĐSĐT đặt vào nơi chỉ có 40% cư dân đô thị. Bắc sông Hồng có 60% dân cư đô thị chỉ có 25% (150Km ĐSĐT). 14 tuyến ĐSĐT này không kết nối với đường sắt cao tốc Lào Cai -Hà Nội -Hải Phòng (dự kiến thực hiện 2025- 2030). Không kết nối với sân bay Gia Bình (đang tiến hành khẩn trương), trong đó có đường sắt đi trùng với đường bộ vào trung tâm Hà Nội qua cầu (ngầm) Trần Hưng Đạo và Tứ Liên … vẫn để nguyên 3 tuyến ĐSĐT nối trung tâm Hà Nội với sân bay Nam Hà Nội, không biết đến bao giờ được triển khai? Không kết nối với tuyến Đường sắt cao tốc Bắc Nam (dự kiến khởi công tháng 12/2025), đặc biệt không đề cập tới việc kết nối tích hợp hạ tầng ĐSĐT Hà Nội với tổ hợp ga Ngọc Hồi mở rộng.

Trong các tuyến ĐSĐT vào trung tâm Hà Nội, nơi tập chung hàng chục khu chung cư cũ Hà Nội cho thấy tất cả các nhà ga ĐSĐT không đặt vào các khu chung cư cũ, thậm chí có khu chung cư cũ quy mô lớn nằm ngoài các tuyến ĐSĐT chạy qua.

Quy hoạch 14 tuyến ĐSĐT Hà Nội đang công bố đã rất lạc hậu vì chỉ vẽ thêm vào bản vẽ cách đây 10-20 năm một cách đơn giản mà không khảo sát, không cập nhật tin mới, lại không tiếp cận những nguyên lý quy hoạch ĐSĐT hiện đại, do vậy bản quy hoạch này không đủ thuyết phục đầu tư trong nước cũng như quốc tế, liệu có đủ độ tin cậy và giá trị pháp lý để làm cơ sở cho các nghiên cứu tái thiết và phát triển đô thị tiếp theo?

Giả pháp nào để tăng tính khả thi cho việc hiện đại hóa hạ tầng giao thông Hà Nội tích hợp với các dự án tái thiết - phát triển đô thị

Trong năm 2024&2025, Hà Nội và thành phố HCM đã tổ chức 6 cuộc hội thảo để học hỏi kinh nghiệm phát triển ĐSĐT khắp thế giới, đặc biệt chú ý tới mô hình TOD. Có hàng ngàn Slide trình bày trong 62 cáo thảo luận, trong đó nhiều chuyên gia quốc tế đã lưu ý TOD không tạo nên phép mầu. Khảo sát hàng chục thành phố phát triển ĐSĐT tại Trung Quốc đã thấy rất ít thành phố đấp ứng tiêu chí TOD. Trong bối cảnh mới, TOD chỉ là công cụ để phát triển các mô hình mới: theo định hướng tích hợp các đối tượng (TID- Transport Integrated Development) hay định hướng nhằm phát triển cộng đồng (TOC - Transit Oriented Communities):

Hà Nội đặt cược vào mô hình TOD để dùng một loại ĐSĐT có giá 92 triệu USD/1km (55 tỷ USD cho 600 km ĐSĐT) để đi khắp mọi nơi là bất hợp lý. Tuyến ĐSĐT Cát Linh - Hà Đông dự báo gần 200 nghìn lượt người đi lại / ngày, nhưng lượng khách chỉ đạt 15% trong sau 1.240 ngày, và chỉ có 5 ngày đạt 25%. Lượng khách đi lại thấp như vậy phù hợp với tầu nhẹ (LRT) hay tầu điện không ray (ART-Autonomous rail Rapid Transit), suất đầu tư chỉ bằng 10-30% (10-30 triệu USD/ 1km ). Một câu hỏi lớn hơn là tại sao phải đầu tư 201 triệu USD/1km (1,752 tỷ USD/8,7km) để làm tuyến ĐSĐT 3.2 đi ngầm qua khu phố cũ toàn nhà thấp tầng, ngầm dưới sông Kim Ngưu, xuyên qua chuỗi làng xóm thưa thớt để tới nơi đầm hồ Yên Sở vắng vẻ? Trong khi đoạn tuyến này có thể đi ngầm từ Ga Hà Nội vượt ngầm Trần Hưng Đạo đón tuyến ĐSĐT từ sân bay Gia Bình vào thành phố? kết nối đường sát tới cảng Hải Phòng và đường sắt liên vận tới cửa khẩu Lao Cai. Không chỉ có lượng khách đi tầu lớn hơn 5-10 lần đi xuống Yên Sở - Hoàng Mai mà còn tiết kiệm chi phí đầu tư ngầm vượt sông bởi 2km không gian ngầm đô thị dọc phố Trần Hưng Đạo. Tiếp cận đầu tư ĐSĐT chi phí thấp nếu lượng khách chưa cao, hoặc đầu tư cao nhưng mang lại lợi ích lớn sẽ thu hút mạnh mẽ nguồn vốn đầu tư từ xã hội và các quỹ đầu tư tiềm năng – tài chính rồi rào cũng là đảm bảo tính khả thi dự án

Chuyên gia của Ngân hàng đầu tư hạ tầng quốc tế đã khuyến nghị Việt nam thay vì chỉ trông vào nguồn ODA có nhiều thách thức trong quá trình xử lý khoản vay và điều kiện đấu thầu, mà nên phát triển trái phiếu Chính phủ, đặc biệt là trái phiếu Xanh có nhiều lợi thế hơn.

Chú thích: Ảnh minh họa trong bài do CitySolution và Hanoiddat ST&BT, cung cấp