Kiến trúc của sự kiềm chế: Khi lựa chọn không xây dựng trở thành thiết kế

Nguyên tắc này thừa nhận rằng công trình bền vững nhất thường là công trình đã tồn tại, và sự chuyển đổi có thể diễn ra thông qua việc bảo tồn, sửa chữa, hoặc thậm chí là biến mất. Việc lựa chọn không xây dựng trở thành một hành động chính trị và sáng tạo, một phản ứng trước những giới hạn vật chất của hành tinh và trước những giới hạn đạo đức của sự phát triển không ngừng. Kiến trúc đó vượt ra ngoài việc tạo ra những hình thái mới để hướng đến sự liên tục, kéo dài tuổi thọ của các công trình, vật liệu và ký ức vốn đã hiện hữu trên thế giới.

Sự thay đổi này cũng thách thức cách chúng ta định nghĩa quyền tác giả và tiến bộ trong kiến ​​trúc. Thay vì đánh đồng sự đổi mới với sự mới lạ, nó khuyến khích các kiến ​​trúc sư tham gia vào những gì đã có sẵn; nhìn nhận thành phố như một bản thảo ghi chép lại lịch sử, tài nguyên và các mối quan hệ xã hội. Việc xây dựng ít hơn trở thành một vấn đề về phán đoán hơn là năng lực, về việc biết khi nào nên can thiệp và khi nào nên lùi lại. Trong không gian hạn chế này, kiến ​​trúc khẳng định lại vai trò chủ chốt của mình không phải là nghệ thuật sáng tạo, mà là kỷ luật sáng tạo thông qua sự tối giản.

Xây dựng ít hơn, thiết kế nhiều hơn

Trong phần lớn thế kỷ 20, kiến ​​trúc hiện đại đồng nhất tiến bộ với xây dựng. Các thành phố trở thành phòng thí nghiệm cho sự phát triển, và việc phá dỡ được xem là một bước đi cần thiết hướng tới sự đổi mới. Khẩu hiệu "khởi đầu mới" đã định hình quá trình tái thiết sau chiến tranh, mở rộng công nghiệp và quy hoạch đô thị hậu hiện đại. Tuy nhiên, logic này - xóa bỏ để xây dựng lại - đang ngày càng bị xem xét kỹ lưỡng. Phá dỡ phân tán carbon đã được lưu trữ trong các công trình và gây ra khí thải mới thông qua vật liệu thay thế; nó cũng tạo ra một lượng lớn chất thải khó đưa trở lại chu trình sản xuất. Không chỉ tác động đến môi trường, nó còn phá vỡ tính liên tục của xã hội: người dân bị di dời, mạng lưới giao thông hàng ngày bị gián đoạn, và ký ức gắn liền với thành phố bị mất đi.

Ngược lại, các kiến ​​trúc sư như Anne Lacaton và Jean-Philippe Vassal đã đặt nền móng cho công trình của họ theo nguyên tắc "không bao giờ phá hủy, không bao giờ di dời, không bao giờ thay thế". Thay vì coi hiện hữu là một trở ngại, họ tiếp cận nó như một điểm khởi đầu. Tại dự án cải tạo Grand Parc ở Bordeaux, họ đã giữ lại các khối nhà ở thời hậu chiến và vận dụng nhịp điệu kết cấu để ghép các khu vườn mùa đông và ban công rộng rãi vào mặt tiền, cải thiện hiệu suất nhiệt và mở rộng không gian sinh hoạt mà không cần phải di tản cư dân. Bố cục nội thất được tái cấu trúc với các thao tác nhẹ nhàng, đưa ánh sáng ban ngày vào sâu hơn trong mặt bằng và cho phép việc sử dụng linh hoạt theo thời gian.

Cách tiếp cận này nhất quán trong các tác phẩm khác của studio. Tại Tour Bois-le-Prêtre, được phát triển cùng với Frédéric Druot, nhóm đã từ chối các đề xuất phá dỡ và thay vào đó mở rộng vỏ tòa nhà bằng các phần mở rộng đúc sẵn, tạo ra các phòng mới, logia và vườn mùa đông cho mỗi căn hộ trong khi nâng cấp các dịch vụ và cách nhiệt. Việc tái sử dụng khung kết cấu đã bảo tồn các nguồn lực hiện thân của tòa nhà và tránh được sự gián đoạn của việc di dời. Tại FRAC Nord–Pas de Calais, họ đã giữ lại sảnh lớn của một xưởng đóng tàu cũ và thêm một khối đơn giản, trong suốt bên cạnh nó, cho phép không gian công nghiệp hiện có vẫn hoạt động cho các cuộc triển lãm và chương trình công cộng trong khi khối mới cung cấp các điều kiện môi trường được kiểm soát. Nhưng ngay cả khi xây dựng từ đầu, như tại Trường Kiến trúc ở Nantes, chiến lược vẫn tương tự - thiết kế một cấu trúc mở, rộng rãi với các không gian trung gian có thể được sử dụng theo nhiều cách, giảm thiểu các phân vùng cố định và tối đa hóa khả năng thay đổi trong tương lai, họ áp dụng một phương pháp nhất quán: xác định những gì hiệu quả, củng cố cấu trúc có giá trị và chỉ thêm những gì cần thiết để mở ra công dụng mới.

Một chiến lược tương tự có thể được tìm thấy trong công trình của Rotor Deconstruction. Được thành lập như một công ty con của tập thể kiến ​​trúc Rotor có trụ sở tại Brussels, sáng kiến ​​này chuyên về việc tháo dỡ và phân phối lại cẩn thận các thành phần của tòa nhà. Thay vì coi việc phá dỡ là điểm cuối, họ xem đó là sự khởi đầu của một chu trình vật liệu mới. Bằng cách lập danh mục, làm sạch và bán lại các thành phần được cứu vãn - từ các tấm ốp mặt tiền đến tay nắm cửa - Rotor tạo ra một thị trường thứ cấp thách thức logic tuyến tính của xây dựng. Hoạt động của họ vừa mang tính hậu cần vừa mang tính văn hóa khi họ tiết lộ công sức lao động ẩn chứa trong vật liệu và chứng minh rằng việc tái sử dụng có thể mang tính hệ thống, chứ không phải là biên độ. Khi làm như vậy, họ định nghĩa lại ý nghĩa của thiết kế, chuyển vai trò của kiến ​​trúc sư từ người sáng tạo sang người trung gian, từ người sản xuất ra các vật thể mới sang người quản lý các vật thể hiện có.

Nhìn chung, các dự án này làm rõ lý do tại sao chuyển đổi công trình đã trở thành một giải pháp thay thế đáng tin cậy cho việc thay thế. Bằng cách giữ lại khung, móng và lõi lưu thông chính, chúng rút ngắn thời gian xây dựng, giảm lượng vật liệu tiêu thụ và bảo tồn đời sống xã hội của một địa điểm. Những gì từng được coi là hạn chế - sự ràng buộc của một công trình hiện hữu - trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo. Trong mô hình này, quyền tác giả chuyển từ áp đặt sang hiệu chỉnh. Nhà thiết kế lắng nghe hình học, dấu vết cư trú và logic cấu trúc của công trình; sự can thiệp xuất hiện từ những điều kiện đó chứ không phải chống lại chúng.

Thiết kế thông qua sự vắng mặt

Sự kiềm chế không đồng nghĩa với thụ động. Nó đòi hỏi sự chính xác, phán đoán và trí tưởng tượng, khả năng can thiệp chỉ khi cần thiết và thiết kế với phương tiện tối thiểu. Ít có dự án nào thể hiện điều này một cách hùng hồn hơn dự án trùng tu Bảo tàng Neues ở Berlin của David Chipperfield .

Ông thừa hưởng một đống đổ nát. Bị hư hại nặng nề trong Thế chiến II và bị bỏ hoang hơn nửa thế kỷ, tòa nhà tồn tại như một khoảng trống văn hóa và một tượng đài của sự mất mát. Sự can thiệp của Chipperfield, được phát triển cùng với chuyên gia bảo tồn Julian Harrap, không nhằm mục đích khôi phục bảo tàng về diện mạo trước chiến tranh hay che giấu sự tàn phá của nó. Thay vào đó, nó tìm cách ổn định và hoàn thiện những gì còn lại, bảo tồn các lớp lịch sử của tòa nhà như những ghi chép hữu hình của thời gian. Các yếu tố mới - cầu thang, cột và bề mặt tường - chỉ được thêm vào ở những nơi cần thiết về mặt cấu trúc, sử dụng các vật liệu như gạch nhạt, bê tông và gỗ sồi, chúng lặng lẽ phân biệt chúng với kết cấu ban đầu. Cái mới không bao giờ bắt chước cái cũ, và cái cũ không bao giờ được lý tưởng hóa; cả hai cùng tồn tại trong một thành phần cân bằng cẩn thận giữa sự vắng mặt và hiện diện.

Sự hiểu biết về thiết kế như một sự can thiệp có tính toán này cũng định nghĩa Sala Beckett, một dự án của Flores & Prats đã chuyển đổi một tòa nhà hợp tác xã đang xuống cấp thành một nhà hát và phòng thí nghiệm văn hóa. Thay vì lột bỏ cấu trúc trở lại thành một lớp vỏ trung tính, các kiến ​​trúc sư đã bảo tồn những gì còn sót lại của cuộc sống trước đây: những bức bích họa phai màu, những viên gạch nứt, những tàn tích của bối cảnh sân khấu. Tổ chức không gian mới mở ra xung quanh những dấu vết này, coi chúng như những diễn viên trong câu chuyện đang diễn ra của tòa nhà. Các bức tường được vá lại thay vì sơn lại, cửa được điều chỉnh thay vì thay thế và các vách ngăn mới được xây dựng như những khung có thể đảo ngược. Những khiếm khuyết của tòa nhà không bị che giấu mà được làm sáng tỏ, cho thấy cách ký ức có thể cùng tồn tại với việc sử dụng và cách sự mong manh có thể trở thành một dạng sức mạnh - hiệu quả tối đa thông qua hành động tối thiểu.

Cả hai dự án đều thể hiện một cách làm việc được xác định không phải bằng sự bổ sung, mà bằng sự hiệu chỉnh. Chúng chống lại sự thôi thúc của chủ nghĩa hiện đại là xóa bỏ và làm lại, thay vào đó là một cuộc tìm kiếm kiên nhẫn cho sự liên tục. Sức mạnh của chúng không nằm ở cảnh tượng thị giác mà ở những gì vẫn chưa được nói ra - những khoảng trống, sự im lặng, những bức tường không thay đổi chịu đựng sức nặng của lịch sử. Nền kinh tế cử chỉ này biến đổi sự hạn chế thành trí tuệ thẩm mỹ. Càng ít thứ được thêm vào, thì kết cấu hiện có càng lên tiếng. Khi được xem xét cùng nhau, những cách tiếp cận này cho thấy rằng sự vắng mặt có thể biểu đạt như hình thức. Đó là một kiến ​​trúc của sự kiên nhẫn và đồng cảm, trong đó sự kiềm chế trở thành phương tiện để xây dựng ý nghĩa. Vào thời điểm mà sự dư thừa đã cạn kiệt khả năng của nó, những thực hành này cho thấy rằng làm ít hơn - và làm tốt - có thể là hành động cấp tiến nhất trong tất cả.

Thẩm mỹ của sự không hoàn chỉnh

Sự kiềm chế cũng định nghĩa lại thẩm mỹ. Kiến trúc thế kỷ XX thường theo đuổi sự hoàn thiện. Ngược lại, nhiều tác phẩm đương đại lại thể hiện sự chưa hoàn thiện, ôm trọn những gì còn dang dở, chồng chéo và chưa hoàn hảo. Cảm quan này thừa nhận rằng các tòa nhà, giống như thành phố, không bao giờ tĩnh tại; chúng tồn tại trong sự giao thoa liên tục với thời gian, sự mục nát và quá trình sử dụng.

Bảo tàng Kolumba của Peter Zumthor đã nắm bắt ý tưởng này một cách rõ ràng đáng kinh ngạc. Được xây dựng trên tàn tích của một nhà thờ Gothic bị đánh bom, dự án bảo tồn những gì còn sót lại không phải như những di tích cần được bảo vệ sau lớp kính, mà là những yếu tố không thể thiếu của kiến ​​trúc mới. Zumthor bao bọc tàn tích bằng một cấu trúc gạch xốp, mặt tiền đục lỗ của nó lọc ánh sáng và không khí trong khi vẫn cho phép các khối xây cũ vẫn có thể nhìn thấy được. Sự liên tục về vật liệu giữa cũ và mới, những viên gạch thủ công, tông màu trầm, bề mặt xúc giác, tạo ra cảm giác đối thoại tĩnh lặng. Bên trong, du khách di chuyển giữa những mảnh tường và khối lượng đương đại, giữa bóng tối và ánh sáng, giữa những gì tồn tại và những gì đã mất. Bảo tàng không giải quyết lịch sử; nó giữ cho nó mở. Vẻ đẹp của nó nằm chính xác trong sự căng thẳng đó; trong cách mà sự mong manh được tôn trọng mà không bị che giấu.

Nhưng rất lâu trước Zumthor, Sverre Fehn đã đưa ra một cách tiếp cận tương tự trong Bảo tàng Hedmark của mình. Được xây dựng giữa tàn tích của một pháo đài thời trung cổ, Fehn đã đưa vào một chuỗi lối đi bằng bê tông và gỗ, lơ lửng một cách tinh tế trên các di tích khảo cổ. Sự can thiệp này không tái tạo lại những gì đã mất, cũng không mô phỏng lại kiến ​​trúc xây dựng cũ. Thay vào đó, nó đóng khung chúng, tạo ra một không gian giao thoa giữa các thời đại. Kiến trúc treo của Fehn đã dự đoán trước nhiều câu hỏi mà các kiến ​​trúc sư đương đại vẫn đang tiếp tục khám phá ngày nay: Làm thế nào chúng ta có thể xây dựng trong khuôn khổ những gì đã tồn tại mà không phá hủy nó? Làm thế nào cái mới có thể lên tiếng cho cái cũ?

Một cảm xúc tương tự định hình nên Bảo tàng Tate Modern của Herzog & de Meuron. Quyết định của các kiến ​​trúc sư trong việc chuyển đổi Nhà máy điện Bankside thành một bảo tàng nghệ thuật không chỉ đơn thuần là tái sử dụng chức năng mà còn là sự thừa nhận về đặc điểm tiềm ẩn của công trình. Sảnh tuabin, phần lớn được giữ nguyên vẹn, đã trở thành một không gian công cộng và một tuyên ngôn không gian - một thánh đường của ký ức công nghiệp. Bằng cách duy trì lớp vỏ gạch đồ sộ và diễn giải lại nó bằng những điểm nhấn mới, Herzog & de Meuron đã tiết lộ cách mà dấu vết của lao động, bồ hóng và thép có thể hình thành nên nền tảng thẩm mỹ của văn hóa đương đại. Việc bổ sung thêm tháp Switch House sau đó vào năm 2016 đã mở rộng câu chuyện này, tiếp tục cuộc đối thoại giữa tiện ích và trí tưởng tượng. Sức mạnh của Bảo tàng Tate Modern nằm ở việc từ chối làm sạch quá khứ; nó tôn vinh sự bền bỉ của vật liệu và khả năng thích ứng của hình thức.

Cùng nhau, những tác phẩm này chứng minh rằng sự chưa hoàn thiện không phải là một lỗi cần sửa chữa mà là một trạng thái cần được thấu hiểu. Bằng cách từ chối sự phục hồi hoàn toàn hay sự khép kín về mặt thẩm mỹ, chúng cho phép các tòa nhà thể hiện sự trôi chảy của thời gian như một phần bản sắc của chúng. Những vết nứt, dấu vết và vết sẹo không bị xóa nhòa mà được khắc ghi vào trải nghiệm không gian. Trong Kolumba, những mảnh vỡ của một nhà thờ trở thành một phần của bảo tàng đương đại; trong Tate Modern, một nhà máy lỗi thời trở thành phòng khách công cộng; trong Bảo tàng Hedmark, những tàn tích trở thành cấu trúc, và cấu trúc trở thành ký ức. Bằng cách đón nhận sự không hoàn hảo, kiến ​​trúc tìm thấy một hình thức vẻ đẹp mới, một hình thức thừa nhận bản chất chưa hoàn thiện của mỗi nơi và trách nhiệm chung trong việc giữ gìn sự sống cho nó.

Đạo đức của phi xây dựng

Đằng sau vẻ đẹp thẩm mỹ này là một lập trường đạo đức. Việc lựa chọn không xây dựng chính là phản đối các hệ thống kinh tế vốn coi tiến bộ là phát triển. Nó đặt câu hỏi về giả định rằng giá trị kiến ​​trúc được đo bằng mét vuông hay bằng hình thức kiến ​​trúc mới lạ, thách thức một ngành nghề lâu nay vẫn phụ thuộc vào các mô hình tăng trưởng. Trong thời đại mà bản thân ngành xây dựng đóng góp đáng kể vào lượng khí thải carbon toàn cầu, hành động từ chối này trở thành một tuyên bố rằng thực tế, ít hơn có thể duy trì nhiều hơn.

Tương lai của kiến ​​trúc có lẽ phụ thuộc ít hơn vào sự mở rộng mà vào khả năng làm mới những gì đã tồn tại. Dựa trên niềm tin của Jaime Lerner rằng "tương lai của kiến ​​trúc không nằm ở việc xây dựng những thành phố mới, mà là việc cập nhật những thành phố đã tồn tại", Romullo Baratto trong cuốn sách "Trở lại Tương lai: Tại sao Tân trang lại quan trọng" , định hình việc tái sử dụng như một hành động thông minh; một hình thức tiến bộ dựa trên sự liên tục chứ không phải sự đứt gãy. Theo quan điểm này, công việc của kiến ​​trúc không phải là thêm vào, mà là hiểu cách thức những gì hiện hữu có thể được chuyển đổi, mở rộng và chăm sóc.

Keller Easterling, trong bài luận "Phép trừ" (Subtraction), lập luận rằng việc không xây dựng có thể tạo nên một trong những can thiệp không gian mạnh mẽ nhất hiện nay. Đối với Easterling, phép trừ không chỉ đơn thuần là loại bỏ vật chất mà là sự tái cấu hình chủ động các điều kiện hiện có - một sự hiệu chỉnh lại môi trường đô thị thông qua việc chỉnh sửa thay vì mở rộng. Bà lưu ý rằng, phá dỡ, bỏ hoang hoặc bỏ trống không phải là điểm cuối mà là các giai đoạn có thể được quản lý một cách chiến lược để mở ra các hình thức chiếm đóng và giá trị mới. Bằng cách coi các lô đất trống, cơ sở hạ tầng còn sót lại hoặc các tòa nhà lỗi thời là các nguồn lực tiềm ẩn, các kiến ​​trúc sư có thể làm việc trong cái mà bà gọi là không gian hiện có, biến sự tĩnh lặng thành cơ hội. Phép trừ, theo nghĩa này, được thiết kế thông qua trí thông minh hơn là tích lũy.

Ý tưởng này cộng hưởng với lập luận của Jonathan Hill trong Kiến trúc phi vật chất, trong đó ông mở rộng quy tắc vượt ra ngoài vật thể vật lý để bao gồm cả lao động vô hình của việc sử dụng, thích nghi và bảo trì. Hill khẳng định rằng kiến ​​trúc không kết thúc khi việc xây dựng dừng lại; nó tiếp tục thông qua các hành động duy trì nó (vệ sinh, sửa chữa, sửa đổi, cư trú). Mỗi người sử dụng đều trở thành một kiến ​​trúc sư và mọi điều chỉnh, dù nhỏ, đều góp phần vào sự sống của môi trường được xây dựng. Cả Easterling và Hill đều định nghĩa lại thiết kế là một hành động chăm sóc chứ không phải là một cử chỉ anh hùng của việc tạo hình; một quá trình quản lý phân tán giúp duy trì sự sống của thành phố. Đây không phải là về nỗi nhớ hay bảo tồn, mà là về việc thừa nhận sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các tòa nhà và người sử dụng chúng, giữa xây dựng và sinh thái.

Cuối cùng, việc xây dựng ít hơn đòi hỏi phải tái định hình vai trò của kiến ​​trúc sư. Nó thách thức các chuyên gia thiết kế không chỉ các công trình mà còn cả cơ sở hạ tầng quan tâm. Nó mời gọi các kiến ​​trúc sư nhìn nhận thành phố hiện hữu như một lĩnh vực tiềm năng, nơi mọi bức tường, con phố hay mảnh vỡ đều có thể được tái kích hoạt thay vì thay thế. Tương lai của ngành này có thể phụ thuộc ít hơn vào các di tích mới mà nhiều hơn vào những cử chỉ vô hình. Trong mô hình này, thiết kế trở thành một hình thức chỉnh sửa, một hành động lựa chọn những gì cần giữ lại, những gì cần biến đổi và những gì cần giữ nguyên. Thước đo của sự sáng tạo không nằm ở sự mở rộng mà ở sự hạn chế, không nằm ở số lượng mà ở hệ quả. Cuối cùng, xây dựng ít hơn không phải là thiết kế ít hơn; mà là thiết kế với độ chính xác, trách nhiệm và trí tưởng tượng cao hơn.