
Diễn đàn Kiến tạo kiến trúc có giá trị bền vững cho tương lai
Tọa đàm I: Kiến tạo kiến trúc có giá trị bền vững cho tương lai – Những nội hàm hướng tới
Có thể bạn quan tâm

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, TS.KTS Trịnh Hồng Việt – Phó Viện trưởng Viện Kiến trúc Quốc gia chia sẻ, Kiến trúc đứng đầu tiên trong 7 môn nghệ thuật cơ bản. Sản phẩm của kiến trúc hiện diện thực tế ngay trước mắt chúng ta, qua hình hài, thẩm mỹ từ thành thị đến nông thôn, hình thành và tác động đến lối sống, văn hoá con người, xã hội. Do vậy, Kiến trúc ngày càng phát triển, càng đòi hỏi sự bồi đắp tri thức, đòi hỏi sự thúc đẩy trong nghiên cứu khoa học và ứng dụng thực tiễn; Và hơn hết công tác lý luận phê bình, phát huy gìn giữ di sản kiến trúc - tinh hoa và kế thừa bản sắc văn hoá dân tộc luôn đóng vai trò quan trọng.

Trước sự phát triển “nóng” hiện nay; khoảng trống trong quản lý và phát triển về kiến trúc còn nhiều, đặc biệt là kiến trúc nông thôn; giải pháp kích hoạt mong muốn như một cuộc cách mạng trong tạo dựng những giá trị bền vững đối với cảnh quan, kiến trúc là cần thiết.
Thúc đẩy phát triển những công trình kiến trúc có giá trị bền vững cho hiện tại và cũng là cho cả tương lai cần được khơi gợi, khích lệ từ những chủ thể hình thành nên chính những công trình kiến trúc này. Đặc biệt, nếu các chủ đầu tư đều trú trọng được tới những giá trị bền vững đó sẽ đem đến những giá trị lâu dài, thậm chí là di sản của ngày mai…
Tạp chí Kiến trúc Việt Nam tổ chức Diễn đàn “Kiến tạo kiến trúc có giá trị bền vững cho tương lai” là hướng đến phát huy công tác nghiên cứu, lý luận phê bình, phản biện kiến trúc trong việc khuyến khích, mong muốn ngày càng có nhiều những kiến trúc có giá trị bền vững cho tương lai.
Nêu lý do và trình bày mục tiêu tổ chức diễn đàn, kế hoạch tổ chức diễn đàn và Toạ đàm số I, Nhà Báo Phạm Thanh Huyền - Tổng Biên tập Tạp chí Kiến trúc Việt Nam cho biết: việc kiến tạo những công trình nói chung, đặc biệt là những công trình kiến trúc nói riêng luôn luôn diễn ra sống động và hiện diện hàng ngày theo năm tháng.
Tầng tầng, lớp lớp các công trình đang hiện diện theo thời gian, tiếp nối quá khứ - hiện tại và tương lai. Vậy, mỗi công trình cụ thể ấy đang hiện diện ra sao? Những giá trị bền vững có được là gì? Và còn những gì chưa được để hiểu và khắc phục? Có những giá trị nào của sự tiếp nối bản sắc dân tộc trong mỗi công trình? Hành trình nào dẫn đến những giá trị đó? Làm thế nào để chúng ta hướng tới có được nhiều công trình có giá trị cao, bền vững cho hiện tại và tương lai? Và cuối cùng trong nội hàm vẫn cần đặt ra một câu hỏi ở một số công trình đặc biệt là: Công trình, kiến trúc đó liệu có trở thành di sản của tương lai không?

Quá khứ thì đã qua, có cái để chiêm nghiệm, học hỏi; hiện tại vẫn đang đòi hỏi phải tìm tòi, sáng tạo; kết qủa hiện tại không chỉ của ngày hôm nay mà còn là của ngày mai. Vậy nên chúng ta đang mong muốn cho tương lai ngay từ những kết quả của ngày hôm nay.
Với những vấn đề được đặt ra như trên, Tạp chí Kiến trúc Việt Nam hướng đến Diễn đàn “Kiến tạo kiến trúc có giá trị bền vững cho tương lai”, như một sự mở đầu cho những nghiên cứu, lý luận, phản biện xã hội về lĩnh vực kiến trúc, đô thị; nhận diện những chiều cạnh của một kiến trúc có giá trị cao, bền vững cụ thể; cũng như hướng đến gợi mở, xác định khung tiêu chí về kiến trúc có giá trị, kiến trúc bền vững, kiến trúc Di sản trên nhiều chiều cạnh.
Để bắt đầu cho chuỗi sự kiện thuộc Diễn đàn này, Tạp chí Kiến trúc Việt Nam tổ chức chương trình Toạ đàm số 1: Kiến tạo kiến trúc có giá trị bền vững cho tương lai - Những nội hàm hướng tới. Các Toạ đàm tiếp theo sẽ được tiếp nối định kỳ theo quý trong năm 2025 và các năm tiếp theo cùng với chương trình khảo sát, nghiên cứu, phản biện thực tiễn về một số kiến trúc - công trình cụ thể, song song với các nghiên cứu, khảo sát độc lập của nhóm chuyên gia diễn đàn, nhằm tập hợp những nghiên cứu, tổng kết, đánh giá, khơi gợi và khuyến khích phát triển những kiến trúc bền vững, có giá trị cao cho hiện tại và tương lai; đồng thời nâng cao vai trò, mối liên kết giữa người thiết kế kiến trúc và chủ đầu tư; khuyến khích phát huy trách nhiệm xã hội đối với các chủ đầu tư hướng đến những công trình, kiến trúc ngày càng có giá trị cao.
Không có di sản kiến trúc cho mai sau nếu hôm nay không có kiến trúc bền vững
Trao đổi về nội dung “Giá trị bền vững trong kiến trúc”, KTS Nguyễn Luận nhấn mạnh, giá trị bền vững trong kiến trúc là một phạm trù nhận thức rộng lớn. Có thể là giá trị bền vững tư tưởng-triết học, giá trị bền vững kinh tế-xã hội, giá trị bền vững văn hóa - nghệ thuật, hay đơn thuần là giá trị bền vững sinh thái của công trình kiến trúc.

Kiến trúc cổ Việt Nam đã có những công trình có giá trị bền vững vật thể và phi vật thể. Khuê Văn Các có giá trị văn hóa - nghệ thuật bền vững vật thể và phi vật thể. Khuôn viên gia đình đồng bằng Sông Hồng có giá trị bền vững sinh thái phi vật thể. Làng cổ đồng bằng Sông Hồng có giá trị bền vững văn hóa-xã hội phi vật thể nhiều hơn giá trị bền vững vật thể.
Tuy nhiên, một công trình kiến trúc tồn tại trong thời gian, được cộng đồng công nhận là nơi lưu giữ một giá trị nào đó của cộng đồng, công trình đó phải có giá trị bền vững vật thể. Có những công trình không còn tồn tại, hay tồn tại mà không nguyên mẫu nhưng phản ánh một giá trị lịch sử, một tri thức cộng đồng hay một lưu mẫu truyền thống của cộng đồng, công trình ấy có giá trị bền vững văn hóa-xã hội phi vật thể…
Cũng theo KTS Nguyễn Luận, sẽ không có di sản kiến trúc cho mai sau nếu hôm nay không có kiến trúc bền vững. Ngày nay sẽ không có kiến trúc bền vững nếu không có lý luận về kiến trúc bền vững và các giá trị của kiến trúc bền vững.
Bền vững cần được hiểu hiện trên một tiến trình, luôn luôn vận động, thay đổi
Kiến trúc là hiện diện của lịch sử. Đề cập đến kiến trúc có giá trị bền vững, di sản kiến trúc xưa và nay từ góc nhìn lịch sử và Bảo tồn di sản, theo Nhà sử Học Dương Trung Quốc - Tổng thư ký Hội Sử học Việt Nam, bền vững là một trong những yếu tố gắn liền với kiến trúc. Ở đây, Nhà sử học cho biết cần làm rõ 2 khái niệm, đó là kiến trúc và bền vững. Kiến trúc được hiểu theo nghĩa rất rộng. Nếu như chiều kích tồn tại của con người là không gian và thời gian, kiến trúc là không gian còn lịch sử là thời gian. Kiến trúc là không gian con người tạo dựng nên từ trí tuệ, thể hiện trong việc chọn chỗ, chọn hướng, chọn không gian, đưa quỹ tích của mình vào không gian ấy. Điều đó gắn liền với mọi thời đại. Vì thế bền vững phải được hiểu hiện trên một tiến trình, luôn luôn vận động, thay đổi.

Bảo tồn hiện nay mới chỉ dừng lại ở việc tư vấn xây dựng những công trình mới nhưng vẫn lấy những kiến trúc thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn làm chuẩn, không có một ngôi chùa nào hiện đại. Nhà sử học cho thấy đây là chỉ dẫn đơn điệu, không phát triển được nhưng vẫn nhân danh là bảo tồn. Tại sao chỉ có kiến trúc truyền thống mới là bền vững. Thời đại đã thay đổi, mỗi chúng ta cũng cần thay đổi khái niệm bền vững.
Bên cạnh đó, cần thay đổi tính bền vững trong nhận thức, mà đi đầu là những KTS - những người tư vấn cho người dân, thay đổi về khái niệm truyền thống, bền vững.
Đặc biệt, khi nói đến bền vững, điều đầu tiên xuất hiện là vật liệu, thứ hai là thẩm mỹ, cái thứ ba quan trọng nhất là lối sống.
Các công trình được cho là bền vững hiện nay, có trở thành di sản hay không, có phản ánh sự thay đổi và phát triển, có phát huy giá trị của thời đại không? Đáp ứng được những điều này thì tính bền vững mới có ý nghĩa, nếu không những đô thị mới chúng ta xây dựng sẽ trở thành những di sản nặng nề, rất khó giải quyết trong một tương lai không xa...
Yếu tố nào định hình những công trình có giá trị cho hiện tại và tương lai?
Chia sẻ về nội dung “Vai trò của Lý luận phê bình trong kiến tạo kiến trúc có giá trị bền vững”, TS.KTS Trần Thanh Bình cho biết, lý luận kiến trúc hiện nay đang ở vị trí quá thấp, không theo kịp với sự sáng tạo. Người sáng tác kiến trúc lúc làm không nghĩ tới công trình của mình sẽ trở thành công trình có giá trị cho mai sau…

Phê bình và lý luận kiến trúc có vai trò trong việc thúc đẩy việc sáng tác kiến trúc. Khi sản phẩm ra đời, sẽ đi theo 1 chu trình: phê bình, thẩm giá, định nghĩa trào lưu rồi cuối cùng là đưa đến quan niệm. Trong chuỗi lý thuyết phê bình, từ 4 việc trên, sau khi đúc rút thì sẽ quay trở lại để hình thành phong cách, thay đổi cách nhìn về thẩm mỹ và cuối cùng là thúc đẩy sáng tạo.
Đặc biệt, có 3 trụ cột của bền vững: Xã hội - Kinh tế - Môi trường, quy vào trong thiết kế sẽ có 3 tiêu chí làm căn cho các nhà phê bình: Thích dụng - Bền vững - Thẩm mỹ. Phê bình và lý luận sẽ giúp định hình những công trình nào có giá trị cho tương lai. Nói chung, có một giá trị rất quan trọng nhưng ít khi được nhắc đến, đó là nơi chốn. Hiện nay, vì không có lý thuyết về nơi chốn để khai thác được các giá trị bản địa.
Những kiến trúc có giá trị bền vững ngày hôm nay liệu có trở thành di sản của ngày mai?
Cũng tại Tọa đàm, chia sẻ về nội dung “Những kiến trúc có giá trị bền vững ngày hôm nay liệu có trở thành di sản của ngày mai?” TS.KTS Trương Ngọc Lân - Trường Đại học Xây dựng Hà Nội cho biết, bất cứ KTS nào cũng muốn mình có công trình có giá trị bền vững cho hàng chục, hàng trăm năm sau. Và điều gì có thể tạo ra những công trình như vậy là câu hỏi băn khoăn của KTS đang hành nghề.

Theo TS.KTS Trương Ngọc Lân, công trình tốt thì đương nhiên sẽ trở thành di sản. Tuy nhiên, điều này cần thời gian dài…Nhưng nếu chúng ta đáp ứng được các yêu cầu kiến trúc (thích dụng, bền vững, đẹp) thì chắc chắn con đường dẫn đến trở thành di sản kiến trúc sẽ rất gần.
Đối với công trình hiện đại khó hơn, bởi lẽ những thứ mà chúng ta có thể ca ngợi ngay ngày hôm nay nhưng ngày mai chưa chắc đã được coi trọng. Hay ngược lại, những công trình mới đầu bị phản đối nay lại được coi là di sản. Một số công trình do vấn đề chính trị, mặc dù có giá trị, nhưng vẫn bị lãng quên và không coi là di sản…
Thật khó để biết một công trình hiện đại hay đương đại mới xây dựng, có thời gian tồn tại chưa lâu, chưa mang trong mình dấu ấn lịch sử nào … có thể trở thành di sản cho tương lai hay không. Tuy nhiên, soi chiếu từ những công trình kiến trúc hiện đại có tuổi đời chỉ vài thập kỷ, được UNESCO công nhận gần đây như nhà hát Opera Sydney, 17 công trình của Le Corbusier, hay những tác phẩm có tiềm năng di sản lớn của các kiến trúc sư đạt giải Pritzker, chúng ta có thể hình dung sơ bộ về những điều mà một công trình kiến trúc cần có để tạo nên giá trị bền vững, có thể trở thành di sản trong tương lai.
Những vấn đề nào đang đặt ra trong bảo vệ gìn giữ kiến trúc cận đại và đương đại có giá trị?
Trả lời câu hỏi làm thế nào để bảo vệ, gìn giữ những công trình kiến trúc cận và đương đại có giá trị bền vững cho tương lai? TS.KTS Nguyễn Tất Thắng - Viện Kiến trúc Quốc gia - Hội đồng Khoa học Tạp chí Kiến trúc Việt Nam cho biết, kiến trúc là ngành kiến tạo về không gian, chi phối toàn bộ hoạt động sống của con người, do đó cần đưa ra 3 vấn đề sau:
Thứ nhất, di sản kiến trúc, những gì có giá trị theo hướng bền vững, thì hiện nay Luật Di sản văn hóa vẫn chưa có khái niệm di sản kiến trúc. Luật Kiến trúc đã ban hành được 5 năm, cũng đã đến thời điểm Luật cần bổ sung, hiệu chỉnh lại, thì cần thiết phải đặt ra vấn đề xây dựng quy chế quản lý kiến trúc cho đô thị và nông thôn ở các địa phương.
Vấn đề thứ hai, kiến trúc là 1 thành tố của văn hóa, có 4 đặc trưng: Tính hệ thống, tính nhân sinh, tính giá trị và tính lịch sử. Nhưng hiện nay trong Luật Kiến trúc và trong Nghị định 85 khi nhắc đến công trình kiến trúc có giá trị thì thường là công trình kiến trúc truyền thống. Tính truyền thống có 3 đặc trưng cốt lõi: tính giá trị, ổn định, lặp đi lặp lại; được cộng đồng xã hội thừa nhận; tính lưu truyền, từ đời này sang đời khác. Vấn đề đặt ra là những thứ không phải truyền thống nhưng có giá trị thì sao, vẫn được xã hội thừa nhận thì có phải là kiến trúc có giá trị, là di sản hay không?
Thứ ba, kiến trúc nằm trong 7 loại hình nghệ thuật. Các tác phẩm thuộc loại hình khác khi vừa ra đời có thể trở thành di sản. Trong khi công trình phải trải qua rất nhiều năm mới có thể được coi là công trình kiến trúc có giá trị lịch sử. Các công trình cận đại và hiện đại có giá trị nhưng chưa được xếp loại vào công trình có giá trị, di sản thì phải ứng xử như thế nào?

Tóm lại, bền vững là một sự tiếp nối, chồng chất lên, thể hiện tính liên tục của lịch sử. Việc ứng xử cần cân nhắc trong việc xem xét các giá trị hướng tới bền vững cho tương lai. Cần sự thay đổi, nhìn nhận trong các văn bản pháp luật.
Trong khuôn khổ diễn ra Tọa đàm, các chuyên gia và khách mời tích cực thảo luận, đóng góp ý kiến về các nội dung được đề cập như trên.
Tạp chí Kiến trúc Việt Nam sẽ tiếp tục cập nhật những ý kiến đóng góp của các chuyên gia tại Tọa đàm.
Một số hình ảnh tại buổi Tọa đàm:







Ý kiến của bạn