Kiến trúc Việt Nam thích ứng với bối cảnh mới ra sao?

Bối cảnh mới ra sao? 

Trong thế giới hiện nay, ba đặc điểm chung được nhận diện rõ ràng bao gồm: sự hỗn loạn và bất định thường xuyên hơn, chu kỳ ngắn và thay đổi liên tục, cùng kỷ nguyên sáng tạo đa dạng của Châu Á, tất cả đều có ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, từ kinh tế, xã hội đến kiến trúc và công nghệ. Và đương nhiên, Việt Nam nói chung và kiến trúc Việt Nam nói riêng, đều nằm trong sự ảnh hưởng và tác động của 3 xu thế này. 

Thế giới đang trải qua một giai đoạn đầy thách thức với sự bất ổn từ nhiều phía: chiến tranh cục bộ, đột biến xung đột kéo dài, biến đổi khí hậu, dịch bệnh, xung đột chính trị và kinh tế. Sự hỗn loạn và bất định này đòi hỏi các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân phải linh hoạt và thích ứng nhanh chóng với môi trường thay đổi. Trong lĩnh vực kiến trúc, điều này dẫn đến việc thiết kế các công trình có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu, hoặc các không gian sống có thể dễ dàng thích ứng với các tình huống khẩn cấp sức khỏe cộng đồng nhiều hơn. Kiến trúc trở thành những nội dung dễ bị thay đổi chức năng, được kỳ vọng nhiều hơn, cũng có nguy cơ dẫn đến lạc hậu, bị phá hủy nhanh hơn. 

Chu Kỳ Ngắn và Thay Đổi Liên Tục đang dần xuất hiện ở nhiều lĩnh vực: Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và kỳ vọng ngày càng tăng của người tiêu dùng đã làm ngắn lại chu kỳ sản phẩm và dịch vụ. Các doanh nghiệp phải không ngừng đổi mới để duy trì tính cạnh tranh, đồng thời đáp ứng nhanh chóng đến thị hiếu và nhu cầu thay đổi của thị trường. Trong kiến trúc và thiết kế, điều này có nghĩa là sự xuất hiện của các mô hình thiết kế nhanh, sử dụng công nghệ như in 3D và AI để tạo ra mô hình và mô phỏng, giúp giảm thời gian thiết kế và xây dựng. Nhưng đồng thời, nó tăng mức độ thay đổi về nhu cầu không gian, nhu cầu thẩm mỹ và ngày càng nhiều nội dung mà lĩnh vực kiến trúc phải đáp ứng hơn nữa. 

Kỷ Nguyên Sáng Tạo của Châu Á: Châu Á đang trở thành một trung tâm sáng tạo toàn cầu, với nền kinh tế năng động và sự đổi mới không ngừng. Các quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc, và Nhật Bản đang dẫn đầu trong các lĩnh vực công nghệ, từ AI đến công nghệ sinh học và năng lượng sạch. Sự sáng tạo này không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn đóng góp vào giải pháp cho các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Trong kiến trúc, điều này thể hiện qua việc áp dụng các giải pháp thiết kế sáng tạo, như thành phố thông minh và công trình xanh, đáp ứng nhu cầu về một môi trường sống bền vững và thân thiện với môi trường. Châu Á trở thành sân chơi lớn mà sự cạnh tranh giữa các quốc gia về lĩnh vực kiến trúc với nhau chính là ‘văn hoá' và ‘du lịch'. Việc khẳng định rõ nét và không bị ảnh hưởng bởi quốc gia khác, hay có tiếng nói riêng biệt là điều cần thiết với bất kỳ nền kiến trúc nào. Việt Nam cũng không ngoại lệ. 
 

Sự thay đổi trong bối cảnh toàn cầu hiện đại đã và đang tác động mạnh mẽ đến quá trình truyền thống trong lĩnh vực kiến trúc. Trước đây, kiến trúc được hình thành và phát triển dựa trên các yếu tố văn hóa, khí hậu, và tài nguyên địa phương, với sự thay đổi diễn ra một cách từ từ, phản ánh lối sống và giá trị của cộng đồng. Tuy nhiên, trong thế giới hiện đại, đặc điểm của sự hỗn loạn, chu kỳ ngắn và thay đổi liên tục, cùng với sự lên ngôi của kỷ nguyên sáng tạo tại Châu Á, đã đặt ra những thách thức và cơ hội mới cho quá trình hình thành kiến trúc. Kiến trúc không chỉ đơn thuần là sự cân bằng giữa nghệ thuật và xây dựng, nó còn là sự cân bằng giữa kinh tế và tiêu thụ tài nguyên, giữa tính chất thương mại, du lịch, tiêu dùng và các giá trị truyền thống, giữa lĩnh vực truyền thông, thương hiệu các ngành nghề và giá trị thương hiệu của Việt Nam. Hay nói tổng quát hơn, kiến trúc trở nên đa dạng hơn dưới nhiều góc nhìn, trở thành một nội dung liên quan mật thiết đến nhiều ngành nghề hơn và đóng vai trò tổ chức, ổn định xã hội nhiều hơn. 

Nhiệm vụ trở nên đa dạng hơn và nguồn lực cũng sẽ phong phú hơn 

Quy trình tạo ra một công trình kiến trúc hiện nay thường phức tạp và thời gian tiêu tốn lớn, điều này đôi khi không còn phù hợp với tốc độ biến đổi nhanh chóng của thế giới ngày nay. Các yếu tố như sự cần thiết trong việc tuân thủ quy định, chu trình phê duyệt dài, và quy trình thiết kế cũng như xây dựng truyền thống đã khiến cho ngành kiến trúc trở nên chậm chạp trong việc đáp ứng nhanh chóng với những yêu cầu thay đổi của xã hội và môi trường. Điều này nêu bật lên sự cần thiết phải đổi mới và thích ứng trong quy trình tạo ra công trình kiến trúc để phản ánh đúng mức độ biến động của thế giới hiện đại.

Một trong những nguyên nhân chính khiến quy trình trở nên chậm chạp là do sự nặng nề của các quy định và thủ tục phê duyệt. Điều này không chỉ tạo ra trở ngại trong việc thực hiện nhanh chóng các dự án mà còn hạn chế sự sáng tạo trong thiết kế. Các quy trình thiết kế và xây dựng truyền thống thường không khuyến khích sự linh hoạt và thích ứng nhanh chóng. Mỗi bước từ thiết kế đến hoàn thiện đều mất thời gian, đặc biệt khi cần phải xem xét lại hoặc điều chỉnh dựa trên phản hồi mới.Trong thế giới đang biến động nhanh chóng hiện nay, sự cần thiết phải đổi mới quy trình tạo ra công trình kiến trúc là không thể tránh khỏi. So với các ngành nghề khác, rõ ràng rằng ngành kiến trúc đang bị tụt hậu rất nhiều. Chúng ta tụt hậu về quy trình, tụt hậu về công nghệ thì có thể khắc phục được, nhưng nếu tụt hậu về tư duy thì sẽ phải mất rất nhiều thời gian để khắc phục và làm cho kiến trúc thực sự đáp ứng, hòa nhập được vào dòng chảy chung đầy biến động của xã hội.

Vị thế của Việt Nam với thế giới

Chúng ta muốn xác định được hướng đi của những không gian kiến trúc, đô thị tại Việt Nam như thế nào thì điều đầu tiên, chúng ta phải xác định vai trò, chức năng của Việt Nam trên thế giới ra sao, lợi thế cạnh tranh của chúng ta là gì ? 

Việt Nam, với 02 đặc điểm nổi bật là "bếp ăn của thế giới" và "nơi du lịch an toàn nhất toàn cầu,". Hai đặc trưng này vốn dĩ bắt nguồn sâu xa từ truyền thống văn hóa thâm sâu của dân tộc Việt Nam và những gì vô cùng quý báu tự nhiên tồn tại hàng nghìn năm này. Muốn phát triển không gian đô thị và kiến trúc góp phần thúc đẩy sự cạnh tranh và thu hút của Việt Nam thì không được bỏ qua những đặc điểm này. 

Trước thách thức ngày càng tăng về lương thực trên toàn cầu, Việt Nam đang nổi lên như một đối tác không thể phủ nhận. Những nguồn thực phẩm đa dạng và an toàn từ đất nước này không chỉ là giải pháp ngắn hạn cho khủng hoảng lương thực, mà còn là một cam kết cho tương lai về độ ổn định và bền vững. Trong bối cảnh thế giới ngày càng nhận thức về quan trọng của chế độ ăn uống đối với sức khỏe, Việt Nam trở thành nguồn cảm hứng cho những người đang tìm kiếm lối sống ăn uống lành mạnh. Thực phẩm không chỉ là nguồn dinh dưỡng, mà còn là liều thuốc cho sự chữa lành và điều hòa cơ thể. Việt Nam, với ẩm thực đa dạng và ngon miệng, đóng vai trò như một nguồn động viên để thúc đẩy những thay đổi tích cực trong thói quen ăn uống toàn cầu.

Ngoài ra, khi mối đe dọa về xung đột và chiến tranh luôn hiện hữu, nhu cầu về an toàn ngày càng trở nên quan trọng. Việt Nam không chỉ là một điểm đến an toàn từ góc độ môi trường và xã hội, mà còn là một biểu tượng cho sự hoà bình và ổn định. Trong thời đại đầy biến động, sự an toàn trở thành một nhu cầu tất yếu và Việt Nam nỗ lực đáp ứng điều này, góp phần vào sự ổn định toàn cầu. Khi nhu cầu về an toàn ngày càng nổi lên, Việt Nam không chỉ trở thành điểm đến an toàn về môi trường và xã hội mà còn đóng vai trò như một bước ngoặt trong việc đảm bảo an ninh toàn cầu. Đất nước này không chỉ là điểm đến cho những người muốn khám phá vẻ đẹp tự nhiên mà còn là một biểu tượng cho sự hoà bình và ổn định. An toàn không chỉ là vấn đề của một quốc gia, mà là lợi ích của cả thế giới. Đất nước này không chỉ đưa ra câu hỏi về thức ăn và an ninh mà còn mở ra cánh cửa cho sự hiểu biết và hợp tác chặt chẽ hơn giữa các quốc gia trên toàn cầu Việt Nam, như một phần của dân tộc nhân loại, hân hoan chào đón hai ơn huệ lớn từ vũ trụ: bếp ăn của thế giới và điểm du lịch an toàn nhất toàn cầu. 

Kiến trúc theo xu hướng mới không thể tách rời với ẩm thực, nó có vai trò thúc đẩy sự cảm thụ văn hóa ẩm thực thông qua các chất xúc tác từ không gian kiến trúc, chúng ta chưa đi sâu vào những nội dung này đủ để thúc đẩy nó trở thành những nét văn hóa đặc sắc. Bên cạnh đó, kiến trúc cũng vẫn còn đang đứng ngoài vòng phát triển đầy sôi động, cuốn hút của ngành du lịch, chúng ta vẫn chưa có những nghiên cứu thấu đáo, có chiều sâu cho kiến trúc du lịch giúp cho việc thu hút, giữ chân khách du lịch hiệu quả hơn. Hay nói tóm gọn, bộ mặt không gian kiến trúc và đô thị cần tập trung hơn nữa vào những thế mạnh vốn dĩ đã có và đầy nội lực của Việt Nam. Thay vì như hiện nay, đó là những hình thức nhạt nhòa, công năng lỏng lẻo, tiêu chuẩn cứng nhắc và quy hoạch rời rạc chẳng ăn nhập gì với cấu trúc nền kinh tế. 

Đi sâu và trực tiếp hơn vào các nghành mũi nhọn của kinh tế đất nước

Kiến trúc không chỉ là việc xây dựng không gian sống hay làm việc mà còn là một biểu tượng văn hóa, một công cụ thúc đẩy thương mại toàn cầu và một điểm nhấn quan trọng trong ngành du lịch. Để kiến trúc có thể đóng vai trò to lớn và đa dạng này một cách hiệu quả, cần có sự rõ ràng hơn trong quy hoạch và quy định linh hoạt hơn từ phía các cơ quan quản lý.

Vai trò thúc đẩy tổ chức đời sống văn hoá

Kiến trúc là một phần không thể tách rời của văn hóa, phản ánh giá trị, lịch sử, và truyền thống của một cộng đồng. Mỗi công trình kiến trúc đều mang trong mình một câu chuyện, một bản sắc riêng biệt, giúp duy trì và phát triển di sản văn hóa. Để kiến trúc thực sự phản ánh giá trị văn hóa, quy định và quy hoạch cần thể hiện sự hiểu biết và tôn trọng đối với ngữ cảnh văn hóa, khuyến khích các thiết kế độc đáo và có ý nghĩa. Trong bối cảnh hiện nay, phải xác định rằng các công trình kiến trúc tại Việt Nam thì hàm lượng giá trị văn hóa phải được đặt lên hàng đầu, trên cả hàm lượng về xây dựng. Bởi vì bối cảnh hiện nay, sự phát triển và khẳng định vai trò của Việt Nam với thế giới thông qua văn hóa là con đường bền vững, tiến bộ, phù hợp nội lực của dân tộc. Chính vì vậy, thay đổi tư duy xem công trình kiến trúc là những mảnh ghép văn hóa của bức tranh văn hóa chung của đô thị, nông thôn việt nam là điều hợp lý. 

Vai trò trong thương mại toàn cầu

Kiến trúc cũng là một yếu tố quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại toàn cầu. Các tòa nhà biểu tượng, trung tâm thương mại, và khu công nghiệp được thiết kế tốt không chỉ thu hút đầu tư và du khách mà còn tạo ra môi trường kinh doanh chuyên nghiệp và động lực cho sự phát triển kinh tế. Quy định cần phải đủ linh hoạt để thúc đẩy sự sáng tạo trong thiết kế kiến trúc, đồng thời đảm bảo tính bền vững và phù hợp với xu hướng thị trường. Việt Nam với vị thế chiến lược và đường lối ngoại giao cởi mở, dần dần sẽ trở thành điểm đến của thương mại toàn cầu. Điều này đặt ra những thách thức trong chiến lược kiến trúc phục vụ cho ngành thương mại tại việt nam, làm sao thúc đẩy và quảng bá các thương hiệu quốc gia hiệu quả, làm sao tạo ra nhiều giá trị thặng dư trong quá trình hỗ trợ các hoạt động thương mại, làm sao tạo ra những lợi thế cạnh tranh từ kiến trúc thu hút sự đầu tư bền vững toàn cầu. Kiến trúc Việt Nam không thể đứng ngoài dòng chảy chung của thời cuộc này. 

Vai trò trong việc thúc đẩy Ngành Du Lịch cạnh tranh và phát triển  

Kiến trúc đóng vai trò then chốt trong ngành du lịch, với khả năng thu hút khách du lịch thông qua các công trình độc đáo và mang tính biểu tượng. Các công trình kiến trúc không chỉ là điểm tham quan mà còn là biểu tượng của địa phương, góp phần vào việc tạo dựng hình ảnh và thương hiệu cho một địa điểm. Để tối ưu hóa vai trò này, cần có sự hợp tác giữa các nhà kiến trúc sư, chính quyền địa phương, và ngành du lịch trong việc phát triển các công trình với mục tiêu kép về giá trị thẩm mỹ và du lịch. Hiện nay, chúng ta chưa có những chiến lược, chính sách đủ sâu và sát thực tiễn thúc đẩy kiến trúc du lịch. Kiến trúc du lịch là kiến trúc được hoạch định, đầu tư, thiết kế xây dựng để hướng đến phục vụ chiến lược du lịch cho các thành phố du lịch. So với kiến trúc thông thường thì kiến trúc du lịch có mục tiêu, sứ mạnh rất rõ ràng và khác biệt: đó là thúc đẩy mạnh mẽ sự cạnh tranh, thu hút khách du lịch bằng văn hóa, hình thức kiến trúc. Chính vì vậy, nội dung này cần phải được nghiên cứu riêng biệt, có quy chuẩn riêng và có những ngoại lệ đặc thù tại các thành phố du lịch, nhất là thành phố ven biển, đảo để tạo ra sức hút khác biệt. 

Để kiến trúc có thể đóng góp đầy đủ vào các lĩnh vực trên, quy định và quy hoạch cần phải linh hoạt và thích ứng với sự thay đổi của xã hội. Điều này bao gồm việc áp dụng các tiêu chuẩn thiết kế đa dạng, tạo điều kiện cho sự đổi mới và sáng tạo, và đồng thời đảm bảo sự bền vững và tính khả thi của các dự án. Sự linh hoạt trong quy định sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển của kiến trúc, cho phép nó không chỉ là nền tảng của đô thị mà còn là động lực cho văn hóa, kinh tế, và du lịch toàn cầu.