Chùa Địch Lộng (Gia Viễn, Ninh Bình) - Nam thiên đệ tam động

Sự kỳ diệu của tạo hóa

Chùa Địch Lộng nằm trong vòm hang cao khoảng 20m được xây dựng vào năm 1740, ban đầu lấy tên Nham Sơn động Cổ Am tự, sau này đổi thành tên chùa Địch Lộng. Đây là là cụm di tích gồm đình, đền, chùa cổ kính và ba hang động thông nhau do tạo hóa kiến tạo nên, hoà nhập, đan xen trong cảnh trí thiên nhiên khoáng đạt. Hệ thống kiến trúc đình, đền, chùa được xây dựng dưới chân núi theo thế chữ “Tam” trên một khu đất rộng hơn 1ha, phía trước là sông Đáy. Quần thể chùa - động Địch Lộng gồm: Tam quan, gác chuông, đình Đá (có 16 cột đá nguyên khối), đền thờ Lý Quốc Sư (Đức Thánh Nguyễn Nguyễn Minh Không), chùa Hạ, hồ bán nguyệt, khu vườn Phật và vườn tháp ở hai bên.

Chùa Địch Lộng ngoài những công trình kiến trúc do con người xây dựng, tạo nên như tượng đức phật nghìn tay, đình đá với 16 cột đá xanh nguyên khối trạm trổ công phu, vườn phật, các tượng hộ pháp, chuông đồng…. còn có những sản phẩm của tạo hóa, thiên nhiên như hang động, những khối nhũ đá, thạch đá… Xung quanh là cây cối xanh mát, tạo nên một không gian cổ kính, hiền hòa, tĩnh lặng

Cụm di tích chùa - động Địch Lộng là một trong những quần thể di tích danh thắng nổi tiếng của vùng đất cố đô Ninh Bình được Vua Minh Mạng ban tặng cho 5 chữ “Nam Thiên Đệ Tam Động” (động đẹp thứ ba trời Nam) trong chuyến tuần du ra Bắc Hà năm 1821.

Độc đáo kiến trúc cổ

Trước khi vào chùa Địch Lộng, qua cổng Tam quan là ngôi đình 5 gian được nhân dân địa phương xây dựng từ thời Nguyễn thờ thánh Nguyễn Minh Không để tưởng nhớ công đức lớn lao của Ngài. Ngôi đình còn có tên là Đình Đá vì tất cả các cột, tảnh, xà đùi, cái bẩy đều làm bằng đá.. Cột đình đều được làm bằng đá, có chạm khắc rồng, mây, chữ Hán liên quan đến Thánh Nguyễn. Bộ vì nóc theo kiểu chồng rường giá chiêng, các bộ vì nách là ván mê  bằng đá chạm rồng hoa, cây cỏ.

Phía sau đình là chùa Hạ có mặt bằng chữ Đinh. Bên trong cũng dùng các cột bằng đá có chạm khắc. Vì nóc gõ kiểu chồng rường giá chiêng, các vì nách kiểu ván mê bằng đá. Từ chùa Hạ qua Phủ Đức Ông, leo hơn 100 bậc đá sẽ đến cửa động. Trên cửa động đề 6 chữ: “Nham Sơn động, Cổ Am tự”. Hai bên cửa động có hai tượng Hộ Pháp và tại mái vòm hang đá cao 8 mét treo quả chuông nặng gần một tấn được đúc từ thời nhà Nguyễn.

Toàn cảnh chùa Địch Lộng là sự hài hòa những công trình kiến trúc của con người và tạo hóa. Đây thực sự là một thắng cảnh độc đáo không thể bỏ qua khi có dịp về thăm cố đô Hoa Lư.

Chùa Địch Lộng là nơi sinh hoạt văn hoá tâm linh của nhân dân trong xã và du khách thập phương, là nơi diễn ra những lễ tiết mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc. Hàng năm, nhân dân xã Gia Thanh tổ chức lễ hội vào ngày 6,7 tháng 3 âm lịch để cầu cho quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Với những giá trị đó, chùa và động Địch Lộng đã được Bộ Văn hoá Thông tin xếp hạng là Di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia năm 1990.

Mang vẻ đẹp độc đáo của kiến trúc, có sự pha trộn hài hòa giữa thiên nhiên và con người di tích lịch sử này cần được bảo tồn, và gìn giữ.