Kỳ 2: “Dò đường” định vị địa phương trên bản đồ truyền thông quốc tế

Trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, với khát vọng trở thành quốc gia hùng cường, có vị thế vững chắc trên trường quốc tế, báo chí địa phương đang đóng vai trò tiên phong trong việc “dò đường” để định vị hình ảnh tỉnh, thành trên bản đồ truyền thông quốc tế. Không chỉ truyền tải thông tin, báo chí địa phương còn là “cầu nối” giúp thế giới hiểu đúng về con người, văn hóa, tiềm năng và thành tựu của từng địa phương. Việc “dò đường” này không chỉ mang ý nghĩa thông tin mà còn là một chiến lược dài hơi, giúp từng địa phương chủ động kiến tạo hình ảnh, thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư, du khách và bạn bè quốc tế, đồng thời làm giàu bản sắc và niềm tự hào địa phương trong bức tranh tổng thể của Việt Nam.

Điểm nghẽn và khoảng chống định vị hình ảnh

Báo chí địa phương nói chung và báo điện tử địa phương nói riêng đã và đang ngày càng tham gia sâu vào công tác thông tin đối ngoại, góp phần tạo môi trường thuận lợi cho đối ngoại đa phương, làm “cầu nối” quan trọng đưa Việt Nam ra thế giới. Song thực tế cho thấy thông tin đối ngoại trên báo mạng điện tử địa phương ở Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Các vấn đề như thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan quản lý, chưa có quy trình duyệt nội dung chặt chẽ, năng lực chuyên môn của đội ngũ phóng viên còn hạn chế, chưa tận dụng triệt để lợi thế của công nghệ thông tin... đã và đang ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của công tác thông tin đối ngoại.

Có thể nhận thấy, bên cạnh những cơ quan báo chí chủ lực của các địa phương như báo điện tử HàNộimới, báo điện tử Khánh Hòa, báo điện tử Sài Gòn Giải phóng có lượng truy cập lớn và uy tín cao, có lượng tin bài đối ngoại chiếm tỷ lệ lớn thì vẫn còn “vùng chống, vùng trũng” thông tin đối ngoại ở nhiều tờ báo mạng điện tử địa phương. Nội dung thông tin đối ngoại vẫn còn tình trạng dàn trải, nội dung còn mờ nhạt, thiếu thông tin chuyên sâu. Thông tin về chính trị chiếm phần lớn, tin về kinh tế, văn hóa, xã hội liên quan đến thông tin đối ngoại còn chiếm tỷ lệ nhỏ.

Trong khi đó, hình thức thông tin còn đơn điệu, thiếu tính hấp dẫn, sắc sảo của báo chí hiện đại, tin còn nặng về tính chính trị, lễ nghi, nghi thức, ít tin bài thông tin về đời sống xã hội. Hình thức thể hiện tin bài theo một mô tip nhất định của tạp chí điện tử, không có nhiều tuyến bài dạng Mega Story, E-Magazine, những siêu tác phẩm báo chí,… để thu hút nhóm độc giả quan tâm.

Mới đây, tại tọa đàm “Định vị Việt Nam - Truyền thông quảng bá hình ảnh quốc gia trong kỷ nguyên mới”, Cục trưởng Cục Thông tin Cơ sở và Thông tin Đối ngoại (Bộ VHTT&DL) Phạm Anh Tuấn nhấn mạnh, dù đất nước đã đạt được nhiều thành tựu vượt bậc, hình ảnh Việt Nam vẫn chưa thực sự bứt phá trên các bảng xếp hạng quốc tế. Để chứng minh cho nhận định của mình, vị lãnh đạo này đã viện dẫn rằng, các tổ chức quốc tế từ lâu đã tiến hành đánh giá và xếp hạng Việt Nam trên nhiều lĩnh vực, bao gồm thương hiệu quốc gia (qua Future Brand, Brand Finance) và tài chính (qua Moody's, Standard & Poor's, Fitch Ratings). Tuy nhiên, một thực trạng đáng lo ngại đang diễn ra, theo vị này, Việt Nam về cơ bản mới chỉ dừng lại ở việc tiếp nhận các đánh giá này mà chưa thực sự đi sâu tìm hiểu, phân tích về ảnh hưởng của chúng đối với đầu tư nước ngoài, phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

Làm sao để xóa bỏ những vùng trống, khoảng trống trong định vị hình ảnh khi  điểm nghẽn cốt lõi còn nằm ở thiếu người chuyên trách có tư duy quốc tế và kỹ năng truyền thông hiện đại. Tình trạng ở Báo và Phát thanh - Truyền hình Ninh Bình là một ví dụ. Chia sẻ từ nhà báo Phạm Thị Thu Hằng, Tổng Biên tập: Một bài viết tốt về thông tin đối ngoại không chỉ đòi hỏi người viết giỏi ngoại ngữ, mà còn cần hiểu văn hóa quốc tế, có khả năng “dịch” những giá trị địa phương sang một ngôn ngữ phổ quát, dễ tiếp cận, dễ đồng cảm. Điều đó, tiếc là chưa được đào tạo bài bản trong môi trường báo chí địa phương lâu nay.

Thêm vào đó, hạ tầng công nghệ và tư duy truyền thông số chưa được đồng bộ hóa. Nhiều bài viết dù tâm huyết nhưng bị giới hạn bởi nền tảng kỹ thuật cũ, thiếu tính tương tác, chưa tích hợp video, infographic hay tính năng đa ngôn ngữ. Một số bài viết được dịch sang tiếng Anh nhưng chất lượng dịch thuật chưa đạt chuẩn, đôi khi còn phản tác dụng. Như vậy, muốn bứt phá, chúng ta phải tháo gỡ cả “nút thắt cứng” (nguồn lực nhân sự, tài chính) lẫn “nút thắt mềm” (tư duy, cách làm nội dung).

Khát vọng “mở cửa sổ” ra thế giới một cách bài bản, chiến lược

Thông tin đối ngoại không phải là phần “bổ sung” mà là một trong những trụ cột của truyền thông hiện đại, nhất là trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số và yêu cầu hội nhập ngày càng sâu rộng.

Sau sáp nhập, một tỉnh mới, có quy mô dân số, địa bàn và năng lực phát triển kinh tế lớn hơn trước thì càng cần một hệ thống truyền thông đủ mạnh để kết nối, lan tỏa và kiến tạo hình ảnh tỉnh trong con mắt bạn bè quốc tế. Không chỉ ở Ninh Bình, mà ở bất kỳ tỉnh thành nào khác, có lẽ việc đầu tiên là nhìn lại mình: Chúng ta đang ở đâu, thiếu gì, cần làm gì để “mở cửa sổ” ra thế giới một cách bài bản và chiến lược. 34 tỉnh, thành sẽ là 34 mô hình, 34 nét đặc thù riêng.

Yêu cầu đặt ra, chuyển từ tư duy “làm sự kiện” sang tư duy “làm chiến lược”. Bởi thông tin đối ngoại không thể chạy theo phong trào, càng không thể chờ có tin quốc tế rồi mới phản ứng. Chúng ta phải chủ động kiến tạo nội dung - đặt câu hỏi: Địa phương mình muốn thế giới biết đến là ai? Mạnh ở đâu? Khác biệt ở điểm nào? Và làm thế nào để nội dung đó có thể chạm đến cảm xúc và nhu cầu của độc giả toàn cầu. Đây là một hành trình dài, nhưng không thể chậm trễ nếu chúng ta thực sự mong muốn định vị địa phương trên bản đồ truyền thông quốc tế.

Ở Báo và Phát thanh - Truyền hình Ninh Bình đang triển khai nhiều hướng đi song song. Báo vừa kết hợp tuyển chọn những biên tập viên, phóng viên có nền tảng ngoại ngữ hoặc từng làm việc trong lĩnh vực có yếu tố đối ngoại. Đồng thời, hợp tác với các chuyên gia để đào tạo kỹ năng làm thông tin đối ngoại - không chỉ dịch tin, mà là viết tin cho công chúng toàn cầu, với góc nhìn mở, thẩm mỹ ngôn ngữ cao và kiến thức văn hóa - chính trị quốc tế. Đồng thời, trong vấn đề nội dung và hình thức thể hiện, báo hướng tới sản xuất các chương trình truyền hình chuyên đề về du lịch, di sản, đầu tư – với phụ đề song ngữ, tích hợp trên nền tảng số và mạng xã hội. Mục tiêu là để bất cứ ai – từ kiều bào, du khách, đến đối tác nước ngoài – đều có thể dễ dàng tiếp cận thông tin chất lượng, hấp dẫn, đúng chuẩn.

Trong nỗ lực tái cấu trúc lại toàn diện phương thức làm báo, đặc biệt là trong công tác thông tin đối ngoại - lĩnh vực vốn chưa được đầu tư xứng tầm ở cấp địa phương, người đứng đầu Báo và Phát thanh - Truyền hình Ninh Bình chia sẻ thêm rằng, mốn thông tin đối ngoại hiệu quả, báo chí không thể “đơn thương độc mã”. Cần một cơ chế phối hợp bài bản và ổn định giữa các cơ quan chức năng - đặc biệt là Sở Nội vụ, Sở VH-TT&DL, Trung tâm Xúc tiến đầu tư, và các địa phương trong tỉnh. Có thể thành lập Tổ công tác liên ngành về thông tin đối ngoại, với lịch họp giao ban định kỳ, chia sẻ dữ liệu, thống nhất chiến dịch truyền thông theo từng quý – chẳng hạn quý I tập trung du lịch lễ hội, quý II quảng bá đầu tư, quý III là văn hóa, quý IV là sản phẩm OCOP – nông sản…

Nếu có cơ chế này, báo chí sẽ không còn phải “tự dò đường” hay làm theo từng sự kiện nhỏ lẻ, mà sẽ thực sự trở thành cánh tay nối dài của địa phương trong việc kể câu chuyện tỉnh mình ra thế giới, đúng nhịp, đúng đối tượng và có chiến lược dài hơi.

“Tôi luôn tin rằng mỗi địa phương đều xứng đáng có một “cửa sổ ra thế giới”  không chỉ để thế giới biết đến ta, mà còn để ta biết mình đang đứng ở đâu trong bức tranh toàn cầu. Với tỉnh Ninh Bình sau sáp nhập, khát vọng ấy càng rõ ràng và cần thiết hơn bao giờ hết”, lãnh đạo Báo và Phát thanh - Truyền hình Ninh Bình nhấn mạnh.

Truyền đạt bằng tinh thần “truyền cảm hứng”

Tại Hà Nội – trái tim của cả nước thì báo chí địa phương phải có trách nhiệm đặc biệt trong việc quảng bá hình ảnh thành phố “vì hòa bình”, thành phố sáng tạo và năng động, gắn kết giữa truyền thống và hiện đại. Với tinh thần đó, trong những năm qua, Báo Hànộimới đã chủ động triển khai nhiều chuyên trang, chuyên mục, sản phẩm bằng tiếng nước ngoài, phản ánh kịp thời các hoạt động đối ngoại của Hà Nội cũng như các sự kiện chính trị, kinh tế, văn hóa lớn mang tầm khu vực và quốc tế được tổ chức tại Thủ đô. Đặc biệt, các thông tin về thành tựu phát triển, chuyển đổi số, xây dựng chính quyền đô thị, cải cách hành chính, hay các chương trình an sinh xã hội, bảo vệ môi trường… đều được báo thể hiện bằng nhiều hình thức đa phương tiện, bảo đảm tính chính xác, đúng định hướng chính trị và thân thiện với độc giả - trong đó có cả độc giả quốc tế. Trong đó, “Giải chạy báo Hànộimới vì hòa bình” hằng năm thu hút hàng trăm nhà ngoại giao, người nước ngoài đang sinh sống, làm việc, học tập tại Hà Nội tham gia. Các Triển lãm ảnh được Báo Hànộimới tổ chức ngay tại trụ sở báo 44 Lê Thái Tổ (mặt hồ Hoàn Kiếm) cũng thu hút rất nhiều người nước ngoài quan tâm về những hình ảnh sống động, phát triển của Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Theo nhà báo Lại Bá Hà, Phó Tổng Biên tập Báo Hànộimới, việc báo quy tụ nhiều phóng viên, biên tập viên có kinh nghiệm dày dạn, trình độ chuyên môn cao, bản lĩnh chính trị vững vàng và tinh thần đổi mới không ngừng... là một lợi thế lớn ít đơn vị nào có được. Ở góc độ nào đó, có thể khẳng định sự thành công của báo Hànộimới đến từ sự kết hợp hài hòa giữa tính chính trị vững vàng, năng lực làm báo hiện đại và tinh thần vì người dân phục vụ. Tuy nhiên, công bằng mà nói, thách thức vẫn còn rất nhiều với Báo Hànộimới, đặc biệt là trong việc phát triển các sản phẩm thông tin đối ngoại đa ngôn ngữ, đa nền tảng, có chiều sâu phân tích và tính quốc tế cao; cũng như việc huy động nguồn lực công nghệ, nhân lực có trình độ ngoại ngữ và thông tin đối ngoại, cùng các giải pháp truyền thông số để thích ứng nhu cầu, theo kịp yêu cầu của thông tin đối ngoại hiện đại.

Để nâng cao chất lượng thông tin đối ngoại, theo nhà báo Lại Bá Hà cần có sự tổng hòa của nhiều yếu tố, nhưng yếu tố then chốt vẫn là con người – đội ngũ những người làm báo có bản lĩnh chính trị vững vàng, am hiểu tình hình thế giới và có khả năng kể chuyện Việt Nam bằng tư duy hội nhập, công cụ hiện đại và ngôn ngữ toàn cầu. Chiến lược nội dung, công nghệ, hay sự phối hợp liên ngành đều rất quan trọng, nhưng con người là yếu tố quyết định tạo nên nội dung có chiều sâu, biết sử dụng công nghệ đúng cách và chủ động thúc đẩy sự phối hợp hiệu quả. Một đội ngũ làm báo chuyên nghiệp trong lĩnh vực thông tin đối ngoại không chỉ cần vững về nghiệp vụ báo chí, mà còn phải có hiểu biết về ngoại giao, văn hoá, chính trị quốc tế, am hiểu công chúng nước ngoài, thành thạo ngoại ngữ, và đặc biệt là có tư duy toàn cầu nhưng lại gắn bó với bản sắc dân tộc.

Theo nhà báo Lại Bá Hà, “thổi hồn” vào thông tin đối ngoại chính là làm cho thông tin ấy sống động, chân thật. Khi thông tin đối ngoại truyền đạt bằng tinh thần “truyền cảm hứng” thay vì chỉ “truyền đạt thông tin” một cách khô cứng, mọi thứ sẽ có sức lan tỏa tự nhiên. Hà Nội có một lợi thế rất lớn: Lịch sử nghìn năm văn hiến, chiều sâu văn hóa, sự năng động của một đô thị đang hội nhập mạnh mẽ, cùng với một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, giáo dục và ngoại giao phong phú. Vấn đề là làm sao để những chất liệu ấy phải trở thành những câu chuyện chạm được đến cảm xúc, giá trị phổ quát mà cộng đồng quốc tế có thể đồng cảm và chia sẻ.

“Cuộc sống của người nước ngoài ở Việt Nam cũng có nhiều chất liệu để tận dụng hiệu quả. Đây chính là “nguồn mạch” làm nên sức sống cho thông tin đối ngoại, giúp những câu chuyện tưởng như chỉ mang tính địa phương trở thành mối quan tâm toàn cầu. Dễ hiểu, bởi không ai kể về Hà Nội và Việt Nam thuyết phục hơn những người nước ngoài đang sống, làm việc hoặc học tập tại đây, đó là lúc thông tin đối ngoại trở nên gần gũi, nhân văn và giàu uy tín. Dĩ nhiên, thông tin phong phú sẽ không có ý nghĩa nếu không tiếp cận được độc giả, không được độc giả dành sự quan tâm. Bởi lẽ đó, cần chú trọng đến việc sử dụng hình thức thể hiện sinh động, ngôn ngữ đa dạng, phương thức truyền thông hiện đại để câu chuyện không chỉ đúng mà còn hay để độc giả quốc tế hào hứng tìm hiểu về Hà Nội. Cùng với đó, cần tích cực xây dựng các kênh truyền thông mới, tham gia các nền tảng mạng xã hội đa dạng... theo tinh thần “độc giả ở đâu, chúng tôi ở đó”. Thực tế, nửa đầu năm 2025, sản lượng nội dung trên các nền tảng mạng xã hội của báo Hànộimới đã tăng mạnh, như YouTube tăng 38% so với cuối năm 2024, con số này với TikTok là gần 7 lần”, nhà báo Lại Bá Hà thông tin.

Như vậy, xét ở phương diện nào, báo mạng điện tử địa phương cũng cần sự chủ động, tích cực và bám sát thực tiễn của để thông tin kịp thời, chính xác về các vấn đề quan trọng của đất nước, đặc biệt là về biên giới, lãnh thổ, biển đảo, dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo, môi trường và phát triển bền vững. Đồng thời, cần đa dạng hóa hình thức, phương tiện thông tin, ứng dụng công nghệ truyền thông mới để mở rộng phạm vi tiếp cận và tăng cường tương tác với công chúng trong và ngoài nước.

Định vị địa phương trên bản đồ truyền thông quốc tế sẽ thành hiện thực khi nguồn lực được phát huy, khi chúng ta mạnh dạn đổi mới tư duy, khi có cách tiếp cận phù hợp. Cuối cùng là sự dấn thân, vào cuộc của nhà báo, là mong muốn được “kể” câu chuyện Việt Nam, câu chuyện quê hương bằng chính ngòi bút và sự cảm nhận chân thực của cảm xúc.