Kỳ 1: Giải mã “Chính quyền thân thiện”: Kỳ tích PCI và niềm tin từ EuroCham

Năm 2024, Hải Phòng đã tạo nên “kỳ tích kép” khi đồng thời dẫn đầu cả hai bảng xếp hạng PCI (Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh) và PAR Index (Chỉ số cải cách hành chính) - điều chưa từng có trong lịch sử hơn hai thập kỷ của hai bộ chỉ số này. Đặc biệt, từ tháng 7/2025, việc sáp nhập tỉnh Hải Dương vào Hải Phòng đã mở ra một không gian phát triển mới cho toàn vùng duyên hải Bắc Bộ. Hải Dương vốn là địa phương có nền công nghiệp phát triển, hạ tầng giao thông hoàn thiện và môi trường đầu tư ngày càng cải thiện. Sự hợp nhất này được kỳ vọng sẽ tạo sức bật cộng hưởng, đưa Hải Phòng thành vùng động lực kinh tế - hành chính mạnh bậc nhất miền Bắc.

“Giải mã” một “kỳ tích kép”

Là một kiều bào Việt Nam nhiều năm sinh sống và làm việc tại Paris (Pháp), tôi trở về Hải Phòng năm 2025 không chỉ với niềm tự hào của một người con xa quê, mà còn với sự tò mò học thuật của một nhà quan sát. Quê hương tôi, thành phố Cảng vốn nổi tiếng với sự gai góc, “ăn sóng nói gió”, nay lại đang định vị mình bằng một cụm từ mềm mại đến bất ngờ: “Thành phố thân thiện” - chủ đề của Cuộc thi báo chí “Vì một Hải Phòng phát triển” lần thứ 7.

Sự “thân thiện” này không phải là một khẩu hiệu cảm tính. Nó được bảo chứng bằng những dữ liệu định lượng không thể chối cãi. Năm 2025, Hải Phòng tạo nên một “kỳ tích kép” lịch sử khi lần đầu tiên vươn lên dẫn đầu cả nước ở cả hai chỉ số cốt lõi: Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2024 (công bố tháng 5/2025) với 74,84 điểm, chấm dứt thời kỳ dẫn đầu trước đó của Quảng Ninh; và Chỉ số Cải cách hành chính (PAR Index) 2024 (công bố tháng 4/2025) với 96,17% điểm.

Từ góc độ phân tích, một địa phương không thể ngẫu nhiên đứng đầu cả hai bảng xếp hạng - một do cộng đồng doanh nghiệp chấm điểm (PCI), một do người dân đánh giá (PAR Index). Đây là kết quả tất yếu của một chiến lược phát triển mới, một mô hình “thân thiện” được kiến tạo và vận hành đồng bộ, bắt đầu từ trụ cột quan trọng nhất: Thể chế và Chính quyền.

“Căn cước” mới của môi trường kinh doanh

Chiến thắng của Hải Phòng không phải là một sự “may mắn” hay “tăng tốc” nhất thời. Nó là kết quả của một quá trình cải cách có chiều sâu, được phản ánh rõ nét qua các chỉ số thành phần. Việc giành Quán quân PCI 2024 không chỉ là một danh hiệu, nó là một bản phân tích dữ liệu về sức khỏe môi trường kinh doanh. Hải Phòng không chỉ vượt qua “người láng giềng” Quảng Ninh (73,20 điểm) mà còn cho thấy sự cải thiện vượt bậc ở những “vùng lõi” mà các nhà đầu tư nước ngoài đặc biệt quan tâm. Cụ thể, trong năm 2024 có tới 7/10 chỉ số thành phần của Hải Phòng được cải thiện so với năm trước như: “Gia nhập thị trường”, “Tiếp cận đất đai”, “Tính minh bạch”, “Chi phí không chính thức”, “Cạnh tranh bình đẳng”, “Tính năng động của lãnh đạo tỉnh” và “Thiết chế pháp lý - an ninh trật tự”.

Các lãnh đạo TP.Hải Phòng (bìa phải) nhận danh hiệu đơn vị có chất lượng điều hành kinh tế xuất sắc đứng đầu chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (CPI) năm 2024. Ảnh: Đàm Thanh

Hai tiêu chí “Chi phí không chính thức” (giảm thiểu tham nhũng vặt, tạo môi trường minh bạch) và “Tính năng động, tiên phong của lãnh đạo tỉnh” (phản ánh sự quyết liệt trong việc giải quyết vấn đề cho doanh nghiệp) là hoàn toàn phù hợp với số liệu khảo sát doanh nghiệp.

Điều này có ý nghĩa gì? Nó có nghĩa là các doanh nghiệp FDI, với những bộ tiêu chuẩn khắt khe, đã “chấm điểm” cho một sự thay đổi mang tính cấu trúc, chứ không phải bề mặt. Dòng vốn FDI 4,9 tỷ USD (năm 2024) không chỉ đến vì ưu đãi đất đai, mà còn vì họ tin tưởng vào sự minh bạch và hiệu quả của bộ máy công quyền.

Song song đó, vị trí Quán quân PAR Index 2024 với 96,17% là một bảo chứng từ phía xã hội. PAR Index đo lường sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp đối với sự phục vụ của cơ quan hành chính trong các lĩnh vực thiết yếu, từ đất đai, xây dựng đến y tế, giáo dục.

Sự trùng hợp của hai chỉ số này là một hiện tượng hiếm, cho thấy một điều: Bộ máy hành chính của Hải Phòng đang thực sự thay đổi tư duy, từ “quản lý” sang “phục vụ”. Cuộc cách mạng “thân thiện” này không chỉ dành cho các “đại bàng” FDI trong khu kinh tế, mà đang lan tỏa đến mọi cấp, phục vụ mọi người dân.

Bài học “thân thiện” từ EuroCham

Để hiểu rõ bản chất của ngôi vị PCI, không gì xác đáng hơn là nhìn vào mối quan hệ của chính quyền với các nhà đầu tư châu Âu - những người nổi tiếng khắt khe về tiêu chuẩn. Tôi tìm đến câu chuyện của ông Bruno Jaspaert, một nhân vật có “sức nặng” đặc biệt: Ông là người Bỉ, Tổng Giám đốc Tổ hợp KCN DEEP C (một trong những KCN thành công nhất, do Bỉ đầu tư), và quan trọng hơn, là Tân Chủ tịch EuroCham Vietnam (Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam), tiếng nói đại diện cho hơn 1.400 thành viên.

Điều thú vị là ông Bruno Jaspaert không phải là người chỉ biết “khen”. Ông nổi tiếng với những phát biểu thẳng thắn. Trong một tọa đàm được báo Vietnam Finance ghi lại (tháng 11/2024), ông đã từng chỉ ra những rào cản pháp lý “nhức nhối” mà các nhà đầu tư châu Âu đang gặp phải. Ông ví dụ, một nhà đầu tư muốn áp dụng công nghệ xanh mới (theo “tiêu chuẩn châu Âu”) có thể phải chờ “từ 6 đến 9 tháng” chỉ để điều chỉnh giấy phép môi trường.

Từ lăng kính của một kiều bào Pháp, tôi hiểu sâu sắc sự thất vọng này. Các doanh nghiệp châu Âu đang chịu áp lực rất lớn từ quê nhà, đặc biệt là với Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), buộc họ phải “xanh hóa” chuỗi cung ứng. Khi họ mang công nghệ điện mặt trời áp mái hay xử lý rác thải tuần hoàn đến Việt Nam, một sự chậm trễ 6-9 tháng của thủ tục hành chính đồng nghĩa với việc “triệt tiêu” lợi thế cạnh tranh và nỗ lực “xanh hóa” của họ.
Vậy, tại sao một người dám chỉ trích thẳng thắn như vậy lại tiếp tục đầu tư mạnh mẽ và coi Hải Phòng là quê hương, thậm chí còn ca ngợi “sự khác biệt” của chính quyền?

Câu trả lời nằm ở chính cách Hải Phòng định nghĩa sự “thân thiện”. Đó không phải là một môi trường không có vấn đề, mà là một môi trường có cam kết giải quyết vấn đề.

Bằng chứng chính là Hội nghị đối thoại Doanh nghiệp FDI ngày 5/10/2024. Tại đây, chính Bí thư Thành ủy Lê Tiến Châu đã chủ trì, lắng nghe trực tiếp những vướng mắc “6-9 tháng” mà ông Bruno và các doanh nghiệp khác nêu ra. Lãnh đạo Thành phố không né tránh, không “làm màu” mà thay vào đó là sự ghi nhận, tiếp thu và chỉ đạo các Sở, ban, ngành liên quan (như Sở Tài nguyên & Môi trường, Ban Quản lý Khu Kinh tế) phải nghiên cứu, lập tức tìm cách rút ngắn tối đa thời gian xử lý các thủ tục này.

Năng lực “biến lời phàn nàn thành hành động”, biến “vướng mắc” thành “cam kết giải quyết” đã thuyết phục cộng đồng doanh nghiệp châu Âu. Họ không cần một nơi hoàn hảo, họ cần một đối tác “phản ứng nhanh” (responsive) và “có thể dự đoán” (predictable). Hải Phòng đã chứng minh họ là một đối tác như vậy.

Nền tảng cho giai đoạn sáp nhập và phát triển mới

Theo công bố của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Chỉ số PCI của Hải Dương năm 2024 đạt 69,48 điểm, xếp thứ 14/63 tỉnh, thành phố, tăng 3 bậc so với năm 2023. Kết quả trên không phải là sự may mắn ngẫu nhiên, mà là kết tinh của một quá trình cải cách mạnh mẽ trong quản lý, điều hành và hỗ trợ doanh nghiệp. Theo khảo sát của VCCI, hơn 90% doanh nghiệp tại Hải Dương đánh giá chính quyền tỉnh thân thiện, cầu thị và có tinh thần phục vụ, tăng 6% so với năm trước. Đặc biệt, Tổ công tác đặc biệt tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp do Chủ tịch UBND tỉnh trực tiếp chỉ đạo đã xử lý hơn 450 kiến nghị trong năm 2024 - minh chứng cho cách tiếp cận “hành động để phục vụ” đang trở thành văn hóa điều hành mới của địa phương.

Song song với đó, tỷ lệ doanh nghiệp phản ánh phải chi “phí ngoài luồng” để hoàn tất thủ tục hành chính giảm từ 56% (năm 2022) xuống còn 42% (năm 2024) - mức cải thiện nhanh bậc nhất vùng Đồng bằng sông Hồng. Điều này phản ánh rõ mức độ minh bạch và liêm chính hành chính đang được củng cố vững chắc tại Hải Dương.

Năm 2024, Hải Dương là một trong 10 địa phương có số lượng dự án FDI mới nhiều nhất cả nước, với 42 dự án mới, tổng vốn đăng ký hơn 650 triệu USD. Các khu công nghiệp trọng điểm như Đại An, Tân Trường, Cẩm Điền, Lương Điền trở thành “điểm đến tin cậy” của các nhà đầu tư nhờ hệ thống hạ tầng đồng bộ, kết nối thuận lợi với cao tốc Hà Nội – Hải Phòng (cũ) – Quảng Ninh.

Theo báo cáo của Bộ Nội vụ, PAR Index 2024 của Hải Dương đạt 90,00%, nằm trong nhóm A - nhóm các địa phương dẫn đầu cả nước. Tỉnh đã đưa 100% dịch vụ công mức độ 4 lên Cổng Dịch vụ công quốc gia, trong đó trên 85% hồ sơ được xử lý trực tuyến, đúng hạn. Hệ thống “Một cửa” và “Một cửa liên thông hiện đại” đã được vận hành đồng bộ tại toàn bộ 12 huyện, thị xã, thành phố, giúp rút ngắn 30-50% thời gian xử lý thủ tục so với giai đoạn 2021-2022. Đáng chú ý, Hải Dương còn là một trong 10 tỉnh đầu tiên tích hợp 1.200 thủ tục hành chính vào hệ thống ISO điện tử, góp phần giảm thiểu sai sót và nâng cao tính minh bạch.

Với hai chỉ số quan trọng này, Hải Dương đã chứng minh sức bật nội tại mạnh mẽ trong cải cách thể chế và điều hành kinh tế địa phương. Những cải thiện về môi trường đầu tư, năng lực hành chính và tính minh bạch là nền tảng vững chắc để từ tháng 7/2025, khi Hải Dương sáp nhập vào Hải Phòng, khu vực này có thể tạo nên một vùng động lực phát triển mới của miền Bắc, kết hợp giữa lợi thế cảng biển, công nghiệp và hành chính hiện đại.

Từ Kiều bào Pháp đến “Trợ lý ảo”

Nếu câu chuyện của Chủ tịch EuroCham là phân tích vĩ mô, thì trải nghiệm của chính tôi, một kiều bào Pháp, là một phép thử vi mô. Tinh thần của “Quán quân PAR Index” có thực sự “thấm” xuống cấp cơ sở?

Ông Bruno Jaspaert, Chủ tịch EuroCham Việt Nam.

Trở về Hải Phòng tháng 9/2025, tôi đến Trung tâm Hành chính công phường Hải An để làm thủ tục xác nhận tình trạng hôn nhân. Vốn đã quen với hệ thống hành chính rạch ròi, minh bạch nhưng đôi khi cứng nhắc và thời gian chờ đợi đặt lịch hẹn (rendez-vous) có thể kéo dài hàng tuần ở Pháp, tôi đã chuẩn bị tâm lý cho sự “e ngại” cố hữu khi làm việc với cơ quan trong nước.

Khi hồ sơ của tôi thiếu một loại giấy tờ do khác biệt thủ tục giữa Việt Nam và Pháp (một vấn đề phổ biến của kiều bào), điều tôi nhận được không phải là cái lắc đầu “trả về” và hẹn lần sau. Thay vào đó, bạn cán bộ tiếp nhận trẻ tuổi, sau khi xem xét, đã chủ động nhấc máy, gọi điện trực tiếp cho cán bộ tư pháp phường nơi tôi cư trú để xác minh chéo thông tin. Hồ sơ của tôi được tiếp nhận ngay sau đó.

Một người bạn của tôi ở phường Bắc An Phụ (trước thuộc thị xã Kinh Môn, Hải Dương) kể một câu chuyện tương tự khi đi cùng người quen đến làm thủ tục đăng ký kinh doanh hộ cá thể cho một cửa hàng cơ khí nhỏ. Toàn bộ quá trình, từ khâu nộp hồ sơ, xác nhận thuế cho đến nhận giấy phép được hướng dẫn và xử lý ngay tại một cửa điện tử liên thông.

Cán bộ phường không chỉ hướng dẫn cụ thể mà còn tra cứu và cập nhật dữ liệu trên hệ thống quản lý doanh nghiệp siêu nhỏ của thành phố, giúp người dân không phải đi lại giữa phường và chi cục thuế. Mọi quy trình, thời gian giải quyết, thậm chí cả số điện thoại của cán bộ phụ trách đều hiển thị công khai trên màn hình lớn đặt giữa sảnh.

Khi người bạn của tôi hỏi, một cán bộ phường mỉm cười nói: “Trước đây người dân còn e ngại “làm giấy tờ”, nhưng nay ai cũng có thể theo dõi tiến độ xử lý hồ sơ của mình như theo dõi đơn hàng online. Đó là cách chúng tôi hiện thực hóa tinh thần của Chỉ số PAR Index mà thành phố đặt ra”.

Hai ví dụ đó dù rất nhỏ nhưng đặt trong bối cảnh hành chính công, lại là một bước tiến lớn. Nó chính là tinh thần PAR Index trong năm 2024 của 2 Hải Phòng, Hải Dương trước sáp nhập được duy trì và thể hiện ngày càng hiệu quả trong thực tế. Nó cho thấy việc Hải Phòng năm trong top đầu Chuyển đổi số và thí điểm “Trợ lý ảo” hỗ trợ thủ tục hành chính không phải là thành tích “trang trí”.

(Đón đọc kỳ 2: “Hạ tầng thân thiện: Chấm dứt hải trình trung chuyển”)