Sự kiện nổi bật

Quy hoạch - Xây dựng

Thứ 3, 14/02/2023 16:20

Hiện tượng ánh sáng trong kiến trúc tôn giáo đương đại

Minh Ngọc

Bài viết cùng tác giả »

Tầm quan trọng của ánh sáng ban ngày trong không gian vượt xa chức năng chiếu sáng của nó. Ánh sáng là một công cụ sáng tạo được các kiến trúc sư vận dụng để thổi hồn siêu hình vào không gian, tác động đến trạng thái cảm xúc của người sử dụng. Với tác động hiện tượng lên tâm lý con người, ánh sáng và bóng tối đã được vận dụng để khơi gợi cảm giác thần thánh và tâm linh vào đặc điểm của các công trình tôn giáo. Sự tương tác giữa kiến trúc và ánh sáng là một sức mạnh mạnh mẽ, định hình nên trải nghiệm tâm linh sâu sắc hơn.

10:00, 20/10/2025

Điểm chung xuyên văn hóa trong việc gắn kết ánh sáng với thần thánh đã được phản ánh trong các không gian linh thiêng từ thời xa xưa. Từ Stonehenge đến kim tự tháp, từ đền mặt trời đến ziggurat, chất lượng kiến trúc của các công trình cổ đại nhấn mạnh mối quan hệ mật thiết giữa con người với mặt trời. Không gian kiến trúc xoay quanh ánh sáng mặt trời, bảo vệ vai trò vốn có của nó trong đời sống thường nhật của các cộng đồng cổ đại. Khi xã hội chuyển dịch từ thế giới quan mang tính biểu tượng và tôn giáo sang thế giới quan duy lý hơn, mối quan hệ của cộng đồng với mặt trời mất dần tầm quan trọng. Tuy nhiên, kiến trúc tôn giáo đương đại vẫn duy trì sự đối thoại giữa ánh sáng và không gian nhờ những đặc tính hiện tượng học của nó.

Thị giác là giác quan chủ đạo và tác động mạnh mẽ đến cách nhận thức không gian kiến trúc về mặt vật lý, cảm xúc và tinh thần. Thông qua thị giác, ánh sáng mang lại nhận thức. Những đặc tính phù du của ánh sáng - độ sáng, màu sắc, kết cấu - tạo ra nhiều hiệu ứng tâm lý và sinh lý khác nhau khi kết hợp với phần bóng tối tương ứng. Là biểu tượng của sự soi sáng, trí tuệ, lòng tốt và sự thuần khiết, sức sống của ánh sáng tự nhiên tại các nơi thờ cúng có khả năng nâng tâm trí con người vượt qua những giới hạn vật chất. Trong kiến trúc thiêng liêng, nó thường mang những khía cạnh huyền bí và thiêng liêng, đồng thời nhấn mạnh các yếu tố khác của không gian.

Ánh sáng không thể tách rời khỏi không gian. Kiến trúc không chỉ đón nhận ánh sáng tự nhiên mà còn được sắp xếp để tận dụng tối đa. Nhịp điệu của các đặc tính ánh sáng phản ánh những khoảng lặng, chuyển động và điểm nhấn trong hầu hết các không gian tôn giáo. Thiết kế của sự xuyên thấu ánh sáng thay đổi tùy theo mục đích của không gian. Mặc dù các tôn giáo trên khắp thế giới tôn kính ánh sáng như một biểu tượng thiêng liêng, nhưng cách diễn đạt của nó lại khác nhau tùy theo các thực hành văn hóa và ẩn dụ tâm linh trong không gian. Ánh sáng được sử dụng như một công cụ cho trải nghiệm hiện tượng học.

Các hình thức kiến trúc cổ đại đã định hình ánh sáng ban ngày thông qua nhiều yếu tố văn hóa, chẳng hạn như các ô cửa sổ hình mắt cáo của đế chế La Mã và Mashrabiya (màn chắn đục lỗ) của thời kỳ Ottoman. Ánh sáng chủ yếu được đưa vào qua mái nhà, mái vòm và phần trên của tường như một cách để tượng trưng cho đấng toàn năng. Một số nền văn hóa đã áp dụng kính màu để thay đổi sắc độ của ánh sáng tự nhiên xuyên qua không gian. Ánh sáng được sử dụng để tôn vinh không gian kiến trúc và tạo nên cảm giác tâm linh.

Không gian thờ cúng đương đại cũng theo xu hướng này bằng cách đón ánh sáng mặt trời từ gần và trên cao, mặc dù theo những biểu hiện trừu tượng hơn. Khác với những tiền lệ trước đây vốn đề cao bản sắc chủ đạo, kiến trúc tôn giáo hiện đại kết hợp chủ nghĩa hậu hiện đại, chủ nghĩa tối giản và phong cách tương lai để thể hiện tâm linh trong không gian. Các kiểu kiến trúc này lấy cảm hứng từ nguồn gốc của chúng và thúc đẩy sự liên quan hiện tượng học văn hóa của ánh sáng.

Nhà thờ Hồi giáo

Trong kiến trúc Hồi giáo, ánh sáng được sử dụng để làm cho vật liệu xây dựng trở nên trong suốt. Nó được sử dụng như một yếu tố trang trí để làm giảm đi sự cứng nhắc và lạnh lẽo của kết cấu. Ngoài việc tượng trưng cho sự soi sáng tâm linh, các họa tiết ánh sáng và bóng đổ từ những tấm lưới đục lỗ còn tác động đến tâm trí.

Nhà thờ Hồi giáo Aman của Nakshabid Architects tại Bangladesh sở hữu một khối bê tông duy nhất được đục lỗ hình tam giác nhỏ, gợi nhớ đến kiến trúc Mashrabiya truyền thống . Các lỗ này cho phép ánh sáng mặt trời len lỏi vào bên trong, tạo nên một khung cảnh hùng vĩ và huyền bí. Tại Úc, một ô tròn nhỏ lơ lửng trên các phòng cầu nguyện và sảnh chính tại Nhà thờ Hồi giáo Punchbowl. Candalepas Associates đã thiết kế không gian này để đón những tia nắng ban ngày xuyên qua Muqarnas (mái vòm hình tổ ong), tạo nên một bầu không khí tâm linh biến đổi theo ngày.

Nhà thờ Kitô giáo

Vào buổi bình minh của Kitô giáo - khi Kitô giáo còn là bất hợp pháp và chưa có các công trình tôn giáo - các tín đồ đã tự tổ chức tại những địa điểm ẩn náu trong hang động và đồi núi. Tập tục ban đầu của họ là khoét những lỗ nhỏ làm cửa sổ được cho là đã dẫn đến việc kết hợp các cửa sổ clerestory (cửa sổ mái vòm) trong nhà thờ. Oculi (cửa sổ vòm) và cửa sổ kính màu sớm được sử dụng rộng rãi, phù hợp với các giá trị thẩm mỹ của Kitô giáo. Trong kiến trúc nhà thờ, ánh sáng cũng được sử dụng để phân chia không gian.

Nhà thờ Seed tại Trung Quốc do O Studio Architects thiết kế khéo léo truyền tải bầu không khí mơ màng qua sự kết hợp giữa ánh sáng và bóng tối. Ánh sáng biến đổi không gian bên trong và phản ánh thông điệp văn hóa tôn giáo của vùng đất đó. Nhà thờ Bancho của Tezuka Architects tái hiện những ô cửa đầy màu sắc của các nhà thờ truyền thống với những lỗ đục trên mái được thiết kế dựa trên hướng ánh sáng.

Chùa Phật giáo

Đối với Phật tử, ánh sáng tượng trưng cho sự giác ngộ của Đức Phật. Trong kiến trúc Phật giáo, ánh sáng chủ yếu được sử dụng để chiếu sáng tượng Phật hơn là bản thân kiến trúc. Tại chùa Phật giáo Kuhon-ji ở Nhật Bản, ánh sáng phản chiếu lên tường và sàn nhà, tạo nên cảm giác rộng rãi, siêu hình.

Đền thờ Hindu

Các ngôi đền Hindu cổ đại là sự kết hợp hài hòa giữa ánh sáng và bóng tối, từ lối vào bên ngoài đến điện thờ sâu thẳm nhất. Khi du khách di chuyển trong đền, những tia sáng sắc nhọn thường xuyên xen kẽ những không gian tối hơn, mang đến cảm giác kỳ diệu. Như trong Đền Shiv của Sameep Padora & Associates, nhiều ngôi đền Hindu hướng ánh sáng chiếu vào tượng thần của vị thần chính. Vì ánh sáng ban ngày không quan trọng đối với kiến trúc đền thờ Hindu, đèn dầu và các loại đèn nhân tạo khác chắc chắn sẽ thắp sáng không gian vào ban đêm, như được thấy trong tác phẩm Đền thờ Đá và Ánh sáng của SpaceMatters.

Giáo đường Do Thái

Sự hiện diện rộng rãi của cộng đồng Do Thái và mối quan hệ bất ổn giữa Do Thái giáo và các tôn giáo khác đã cản trở sự phát triển của một phong cách kiến trúc được công nhận. Ánh sáng có ý nghĩa văn hóa và ẩn dụ trong Do Thái giáo, và Giáo đường Do Thái của SeARCH tại Hà Lan tôn vinh điều này thông qua các ô cửa lớn và một đường cắt trên mái để lấy ánh sáng tự nhiên. Với 600 ô cửa, Giáo đường Do Thái Ulm ở Đức được chiếu sáng tại nhiều điểm và là điểm nhấn chính tại đền thờ.

archdaily

Tag:

Bài toán kẹt xe ở TPHCM: bắt đầu từ đâu ?

Quy hoạch - Xây dựng

Nhìn ở góc độ đô thị học, giao thông là “hệ tuần hoàn máu” của thành phố. Khi mạch máu tắc, mọi cơ quan khác suy yếu: sản xuất đình trệ, dịch vụ chậm chạp, y tế khẩn cấp bị chậm trễ, chất lượng sống suy giảm. Việc điều trị căn bệnh này không thể tiếp tục theo kiểu chắp vá – mở thêm vài làn đường, nới thêm cây cầu – mà phải xem tổng thể cấu trúc đô thị, hành vi di chuyển và mô hình quản trị giao thông.

Từ kinh nghiệm phát triển đô thị ven sông đến “trục cảnh quan sông Hồng”

Quy hoạch - Xây dựng

Bên ngoài con đê sông Hồng, nơi ít người ngoái nhìn tới, là những xóm nhỏ nơi sinh sống từ những bước chân tha hương của biết bao phận người. Họ đến từ mọi miền, mang theo đôi bàn tay chai sần và ước vọng đổi đời, sống những ngày lam lũ quanh năm chỉ để con cái được học hành tử tế hơn họ. Có người tích cóp cả đời mới dựng được căn nhà tầng đơn sơ; có cả chục con người vẫn ở trong những phòng trọ chưa đầy mười mét vuông. Họ là những người mang cả quê hương lên Hà Nội, làm đủ thứ nghề: thợ hồ, bán hàng rong, chạy xe, làm đủ thứ nghề để chắt chiu từng đồng nuôi con ăn học. Có gia đình dành dụm mấy chục năm mới dựng được căn nhà vững chãi; nhưng cũng có hàng nghìn con người thuê trọ trong những gian phòng ẩm thấp, chỉ đủ kê chiếc giường và cái gác bếp nhỏ - để rồi sáng hôm sau lại hòa vào dòng người mưu sinh. Những xóm thợ, ngõ nhỏ ấy tồn tại trong sức sống đô thị, những con người góp phần không nhỏ cho thành phố. Không ai muốn nhếch nhác, nhưng cũng không đủ điều kiện để thay đổi. Giờ đây, khi thành phố bàn chuyện chỉnh trang, cải tạo hay di dời …thì vấn đề không chỉ nằm ở bản vẽ hay phương án đầu tư, mà nằm ở chỗ: làm thế nào để những con người đã dồn cả đời vào mảnh đất bãi ấy không bị bỏ lại phía sau trong một cuộc thay đổi quá lớn và quá nhanh.

Đô thị hoá không chỉ là mở rộng diện tích, mà là mở rộng tầm nhìn

Quy hoạch - Xây dựng

Ba thập kỷ qua, tốc độ đô thị hóa của Việt Nam được xem là một trong những hiện tượng đáng chú ý của châu Á. Nhiều khu đô thị, dân cư, khu công nghiệp, các công trình cao tầng mọc lên theo nhu cầu phát triển kinh tế cùng sự gia tăng dân số đến với các đô thị lớn. Bên cạnh đó là một hệ quả ngày càng rõ rệt: tần suất và mức độ ngập lụt, triều cường, sạt lở gia tăng sau những đợt bão lũ vừa qua ở một số đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM, đặc biệt là ở miền Trung và Đà Nẵng. Điều này cho thấy sự tác động không chỉ đơn thuần là do “thiên tai” mà còn biểu hiện của tính chủ động trong việc hoạch định chiến lược, kế hoạch, quy hoạch chưa sát với thực tế của quy luật tự nhiên, đất, nước, dòng chảy, biến đổi khí hậu. Bài viết này đặt ra câu hỏi: nếu ta nhìn lại các cấp độ Quy hoạch từ các chuyên ngành bằng lăng kính khoa học: vật lý - địa chất - thủy văn - sinh thái, liệu có thể rút ra nguyên lý để giúp chúng ta sống hài hòa hơn với thiên nhiên và giảm thiểu rủi ro ?

Thiết kế an toàn: Cách các kiến trúc sư và giám định pháp y suy nghĩ lại về an ninh trên mọi quy mô

Quy hoạch - Xây dựng

Nhiều thập kỷ sau sự kiện 11/9 và bạo lực hàng loạt đã gây áp lực buộc các thành phố, tại Hoa Kỳ và trên toàn cầu, phải xem xét lại ý nghĩa của "an toàn". Đó là về rào chắn, cọc tiêu, giám sát? Hay là về niềm tin, khả năng hiển thị, bằng chứng, khả năng phục hồi? Một số dự án đang đối mặt với những câu hỏi này ở nhiều quy mô khác nhau để chứng minh cách kiến trúc và tư duy pháp lý có thể cùng nhau bảo vệ cộng đồng và đời sống dân sự.

Cách vẽ không gian đô thị bằng dữ liệu

Quy hoạch - Xây dựng

Khoa học Đô thị, một ngành nghề đang phát triển nhanh chóng, là nghiên cứu khoa học và kỹ thuật về các hệ thống đô thị. Ngành này sử dụng công nghệ tiên tiến, dữ liệu lớn và vật lý hệ thống phức tạp để giải quyết các thách thức như giảm phát thải carbon, di chuyển và khả năng sinh sống. Về cốt lõi, khoa học đô thị tập trung vào các giải pháp dựa trên dữ liệu. Ngành này sử dụng thống kê, mô hình hóa và trí tuệ nhân tạo để khám phá những động lực tiềm ẩn của các thành phố, từ việc sử dụng năng lượng đến di chuyển của con người. Ngành này áp dụng các chiến lược giảm phát thải carbon, nâng cao hiệu quả và thúc đẩy môi trường đô thị bền vững và linh hoạt hơn.