Một số giải pháp cụ thể nhằm thực hiện hiệu quả công tác lập và quản lý quy hoạch trong bối cảnh mới

Cải cách thể chế Quy hoạch và Quản lý đô thị trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương hai cấp

Phát biểu khai mạc tại hội thảo, TS. Hán Minh Cường - Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ Xây dựng ACUD (Viện AIST) cho biết, từ ngày 1/7/2025 Việt Nam đã chính thức chuyển đổi sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp bao gồm (Cấp tỉnh và cấp xã), đây là cuộc cải cách hành chính có tính lịch sử, tác động sâu rộng đến các lĩnh vực kinh tế - xã hội của Đất nước. Trong đó lĩnh vực quy hoạch đô thị và nông thôn là một trong lĩnh vực chịu tác động lớn.

Trải qua hàng chục năm thực hiện công tác quy hoạch theo mô hình quản lý hành chính 3 cấp (Cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã), Đất nước ta đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận. Tuy nhiên trong bối cảnh mới, các phương pháp lập quy hoạch và mô hình quy hoạch cũ đã bộc lộ những hạn chế, vướng mắc cần phải nhận diện để giải quyết trong thời gian tới…

Trước bối cảnh quy hoạch đô thị và nông thôn Việt Nam đứng trước nhiều yêu cầu cấp bách và những thách thức cần phải thay đổi mạnh mẽ về tư duy, về phương pháp, thậm chí cả những mô hình quy hoạch trước đây bây giờ mỗi chúng ta cũng cần nghĩ đến vấn đề cần phải thay đổi.

“Việc chuyển đổi sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là cơ hội để chúng ta chuyển đổi một cách mạnh mẽ, từ phương pháp lập quy hoạch tĩnh “tuyến tính” sang phương pháp lập quy hoạch đa kịch bản linh hoạt và có tính tích hợp cao. Từ quy hoạch dựa trên các địa giới hành chính chúng ta cần phải nghiên cứu để chuyển sang những quy hoạch mới dựa trên các vùng chức năng liên kết. Đồng thời cùng với sự phát triển công nghệ và trong bối cảnh chuyển đổi số, đây cũng là cơ hội rất tốt để chúng ta có thể ứng dụng về công nghệ trong vấn đề lập cũng như quản lý quy hoạch như là hệ thống thông tin GIS – dữ liệu lớn cũng như là trí tuệ nhân tạo nhằm nâng cao chất lượng và tính khả thi của các đồ án quy hoạch…”, TS. Hán Minh Cường nhấn mạnh.

Hội thảo được tổ chức, chính là một diễn đàn quan trọng để làm rõ hơn những cơ sở lý luận cũng như những kinh nghiệm thực tiễn và các giải pháp cụ thể nhằm thực hiện hiệu quả công tác lập và quản lý quy hoạch trong bối cảnh mới. Từ đó, góp phần sáng tạo những định hướng lớn về phương pháp luận, về kỹ thuật, về phương pháp lập quy hoạch và những chính sách hỗ trợ cần thiết cho công tác lập và quản lý quy hoạch đô thị và nông thôn, để có thể thích ứng thành công với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Đóng góp những kiến nghị quan trọng cho các cấp lãnh đạo và các địa phương góp phần đưa công tác quy hoạch đô thị và nông thôn bước sang một giai đoạn mới, khoa học hơn, linh hoạt hơn và hiệu quả hơn.

Trình bày chuyên đề "Cải cách thể chế Quy hoạch và Quản lý đô thị trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương hai cấp", tại hội thảo, PGS.TS.KTS Trần Trọng Hanh - Nguyên Vụ trưởng Vụ Kiến trúc Quy hoạch (Bộ Xây dựng), Nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội đã đặt ra vấn đề, cho biết về tổng quan công tác quy hoạch và quản lý đô thị; cơ sở khoa học cải cách thể chế quy hoạch và quản lý đô thị ở Việt Nam trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp từ đó đưa ra các giải pháp cải cách thể chế quy hoạch và mô hình quản lý phát triển đô thị ở Việt Nam trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp và đưa ra những kết luận kiến nghị.

Theo PGS.TS.KTS Trần Trọng Hanh, bối cảnh "Cải cách thể chế Quy hoạch và Quản lý đô thị trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương hai cấp", đã chịu sự tác động từ những thay đổi trong chính sách và chiến lược, từ các nghị quyết của Quốc hội và Chính phủ về việc sửa đổi Hiến pháp, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp và sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh. Thêm vào đó là sự tác động trực tiếp từ những luật quy hoạch hiện hành và mới ban hành…

Đưa ra giải pháp nhằm cải cách thể chế quy hoạch và mô hình quản lý đô thị ở Việt Nam trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp, PGS.TS.KTS Trần Trọng Hanh cho biết, cần phân loại đô thị dựa trên nguyên tắc kế thừa kết quả công tác phân loại đô thị thực hiện từ 1990 đến nay; phù hợp với thông lệ quốc tế và điều kiện thực tiễn của Việt Nam; nghiên cứu sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các tiêu chí, tiêu chuẩn phân loại đô thị quy định tại NQ 1210/2016/UBTVQH13 và NQ 26/2022/UBTV QH15; làm cơ sở để xây dựng các quy định của pháp luật về quy hoạch và quản lý đô thị.

Bên cạnh đó, đề xuất phân loại đô thị cần một bảng phân loại mới (gồm Siêu thành phố (Megalopolis), Thành phố cực lớn (Metropolis), Đô thị lớn, Đô thị trung bình và Đô thị nhỏ), dựa trên quy mô dân số và cấp quản lý.

Đặc biệt, về hệ thống quy hoạch đô thị và nông thôn, cần hệ thống quy hoạch theo cấp lãnh thổ, đặc điểm và đối tượng lập quy hoạch, gồm quy hoạch chung, quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết và những quy hoạch khác.

“Công tác quy hoạch và phát triển đô thị đã được cải cách cơ bản trong giai đoạn Đổi mới. Bước sang một thời kỳ mới, cùng với sự thay đổi cơ sở chính trị và pháp luật, cơ sở lý thuyết và thực tiễn đặt ra yêu cầu phải tiếp tục cải cách thể chế quy hoạch và quản lý đô thị để đáp ứng xu hướng chung của thời đại, điều kiện thực tiễn của Việt Nam về tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp”, PGS.TS.KTS Trần Trọng Hanh nhấn mạnh.

Cùng với đó, PGS.TS.KTS Trần Trọng Hanh đã đưa ra một số kiến nghị như cần xây dựng và triển khai 1 số đề tài nghiên cứu khoa học về quy hoạch và quản lý phát triển đô thị; Sửa đổi bổ sung khung pháp lý: (i) Luật Tổ chức chính quyền địa phương; (ii) Luật Quy hoạch 2017; (iii) Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024; (iv) Các pháp lệnh về phân loại đô thị và tiêu chuẩn các đơn vị hành chính đô thị; (v) Các quy định dưới Luật về quy hoạch và Quy chuẩn QHĐT.

Áp dụng và tổng kết, nhân rộng mô hình thí điểm trên địa bàn toàn quốc và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực và tăng cường hợp tác quốc tế.

Những bài học kinh nghiệm và giải pháp cụ thể

Cho biết về "Phương án tổ chức không gian và quy hoạch hệ thống đô thị, khu chức năng tỉnh Quảng Ninh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050", ông Nguyễn Văn Lâm - Phó tổng giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn S-Group Việt Nam cho hay, tỉnh Quảng Ninh, với tốc độ đô thị hóa nhanh và không gian phát triển vượt khỏi giới hạn hành chính cấp huyện, đang đối mặt những vấn đề như chồng chéo quản lý, phân mảnh đầu tư và thiếu điều phối thống nhất.

Theo ông Nguyễn Văn Lâm, vấn đề đặt ra là phải tái cấu trúc không gian đô thị theo hướng tích hợp, liên kết vùng, hình thành các trung tâm đô thị vùng cấp tỉnh và mô hình "liên xã - liên phường trực thuộc tỉnh".

Để giải quyết những thách thức trên, ông Lâm đã đưa ra một số bài học kinh nghiệm quốc tế. Cụ thể là bài học từ Pháp đã cải cách hành chính theo mô hình "liên xã liên phường - đô thị vùng" để giảm sự phân mảnh trong quản lý hay Singapore có chính quyền đơn cấp, phân khu chức năng theo không gian chứ không theo ranh giới hành chính…

Từ những bài học kinh nghiệm trên, ông Lâm đã đề xuất phương án tổ chức không gian và quy hoạch hệ thống đô thị cho Quảng Ninh thay vì ba vùng đô thị như quy hoạch đã phê duyệt, đề xuất phân tỉnh thành bốn vùng trong bối cảnh không còn cấp huyện: Vùng đô thị trung tâm, vùng đô thị động lực biển, vùng sinh thái đồi núi phía Tây Bắc, vùng đô thị biên giới.

Bên cạnh đó, ông đã đề xuất định hướng phát triển đô thị theo mô hình "Đa trung tâm - hai cực tăng trưởng" với trung tâm hạt nhân là Hạ Long, hai cực tăng trưởng chiến lược là Móng Cái và Vân Đồn; áp dụng mô hình TOD (Transit-Oriented Development) để tổ chức lại không gian đô thị theo trục giao thông, tạo ra các cực tăng trưởng mới.

Tại Hội thảo, đại diện Viện Quy hoạch thành phố Hải Phòng cũng đã trình bày “Ý tưởng Quy hoạch chung thành phố Hải Phòng đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065”. Theo đó, với mục tiêu đưa Hải Phòng thành thành phố mang tầm vóc toàn cầu, đại diện Viện Quy hoạch thành phố Hải Phòng đề xuất cấu trúc thành phố này theo mô hình đô thị đa cực, mô hình TOD (Phát triển định hướng giao thông công cộng) và cấu trúc đô thị tuyến tính.

Các trụ cột kinh tế chính của thành phố được xác định bao gồm: Kinh tế biển, công nghiệp công nghệ cao, cảng biển - logistics, du lịch - thương mại, công nghiệp sinh thái, dịch vụ chất lượng cao, đô thị xanh và nông nghiệp hàng hóa ứng dụng công nghệ cao.

Đặc biệt, đại diện Viện Quy hoạch thành phố Hải Phòng đã đề xuất 3 phương án cấu trúc không gian đô thị. Trong đó, quy hoạch sẽ hướng tới việc tái cấu trúc không gian đô thị vùng Duyên hải Bắc Bộ; Sự kết nối giữa “Cảng biển – Công nghiệp sinh thái – Nông nghiệp công nghệ cao – Dịch vụ du lịch – Đô thị”, tạo thành trục phát triển liên hoàn, bền vững;

Hướng tới một thành phố Hải Phòng mang tầm vóc toàn cầu với khát vọng “ Liên kết dẫn đầu – United to lead”; Không gian đô thị mở rộng theo hướng thông minh, đa trung tâm, gắn kết hạ tầng, thu hút dân cư và đầu tư…, tạo đà hình thành một vùng đô thị đáng sống mới phá Đông Bắc Bộ.

Cần tăng cường đào tạo nguồn nhân lực để nâng cao hiệu quả công tác quy hoạch

Chia sẻ về "Quy hoạch nông thôn cấp xã trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương hai cấp", TS.KTS Lương Tiến Dũng - Phó trưởng khoa Quy hoạch, Trưởng bộ môn quy hoạch vùng (Trường Đại học Kiến trúc) cho hay, quá trình cải cách quy hoạch nông thôn ở Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn, từ cải cách ruộng đất trước năm 1986 đến việc tập trung nông thôn xanh, thông minh và chuyển đổi số trong giai đoạn 2025 - 2035.

Trong bối cảnh tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, các thị trấn đô thị loại V, VI được sáp nhập và trở thành xã, dẫn đến quy mô dân số và đất đai của xã lớn hơn và cấu trúc đa dạng hơn. Do đó, cần xem xét bổ sung quy hoạch tiểu vùng hoặc vùng liên xã trong quy hoạch cấp tỉnh, vì không còn quy hoạch xây dựng vùng liên huyện.

Về phương pháp luận và mô hình quy hoạch chung xã, TS. Lương Tiến Dũng đề xuất áp dụng các lý thuyết về phân vùng, tổ chức hệ thống dân cư, trung tâm dịch vụ, hạ tầng kỹ thuật và bảo vệ môi trường sinh thái.

Cụ thể, cần phân định những khu vực dân cư gắn với trung tâm dịch vụ, văn hóa, giáo dục và y tế cấp cơ sở. Việc tổ chức các điểm dân cư cần đảm bảo sự cân đối giữa cơ cấu cư dân với sản xuất, hạ tầng và tài nguyên. Ngoài ra, tập trung phát triển du lịch nông thôn và phát huy giá trị của hệ thống không gian xanh.

“Quy hoạch và phát triển nông thôn đã được cải cách lớn và là nhiệm vụ cấp bách tại các địa phương. Vì vậy, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, bổ sung những quy định dưới luật và quy chuẩn quốc gia, cũng như tăng cường đào tạo nguồn nhân lực để nâng cao hiệu quả công tác quy hoạch”, TS. Lương Tiến Dũng nhấn mạnh.

Tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trong lĩnh vực quy hoạch và quản lý đô thị đã tích cực đóng góp ý kiến, tham luận nhằm đưa ra các giải pháp cụ thể để thực hiện hiệu quả công tác lập và quản lý quy hoạch trong bối cảnh mới…

Kết luận Hội nghị, PGS.TS.KTS Trần Trọng Hanh - Nguyên Vụ trưởng Vụ Kiến trúc Quy hoạch (Bộ Xây dựng), Nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội cho biết, đô thị là một đối tượng của quy hoạch và quản lý đô thị, nó là một thực thể khách quan không phải tự nghĩ ra. Do đó, cần tiếp tục phát triển, có một cách tiếp cận mới mặc dù chuyển sang một cơ chế mới và còn nhiều khó khăn, thách thức…

Chung quy lại, mỗi một quốc gia có một văn hóa khác nhau, có suy nghĩ khác nhau nhưng cái chung nhất đó là khẳng định và xây dựng một hình thái định cư tiến bộ nhất của loài người, làm sao để có thể hiệu quả nhất và bền vững nhất.

Trên tinh thần đó, các hội thảo chuyên sâu trong thời gian sắp tới có thể sẽ tiếp tục được tổ chức nhằm làm rõ hơn các vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra trong công tác quy hoạch, phát triển đô thị hiện nay.

Một số hình ảnh tại Hội thảo: