Ủy ban này có trách nhiệm phối hợp chặt chẽ với các địa phương để đề xuất giải pháp cụ thể cho từng trường hợp. Quan trọng là cơ chế ra quyết định phải nhanh, rõ ràng, đảm bảo không để tài sản nằm phơi mưa, phơi nắng, xuống cấp nghiêm trọng như đã từng xảy ra.

Xử lý vấn đề trụ sở dôi dư, cần phải có rà soát cụ thể xem nơi nào có thể tiếp tục được sử dụng, nơi nào có thể chuyển đổi mục đích sử dụng và nơi nào cần bán đấu giá. Với thực tế hiện nay, nếu thiếu một đầu mối điều phối, rất dễ dẫn đến tình trạng “cha chung không ai khóc”.

Với những trụ sở đang xây dựng dở, nếu còn phù hợp thì tiếp tục hoàn thiện để sử dụng. Ngược lại, không phù hợp, không còn nhu cầu sử dụng thì xem xét chuyển đổi công năng cho các lĩnh vực khác như giáo dục, văn hóa, y tế, hoặc tổ chức đấu giá.

Có một thực tế trong việc sắp xếp đất công thời gian qua là chỗ nào có sức hấp dẫn đối với các đơn vị tư nhân để chuyển đổi mục đích sử dụng thành đất ở thì được thực hiện rất nhanh, còn không chuyển đổi được thì lại thường rơi vào tình trạng bỏ hoang.

Vì vậy, cần có cơ chế rõ ràng và quyết liệt trong việc sắp xếp trụ sở công dôi dư. Người đứng đầu các cơ quan, đơn vị phải ý thức rằng, tài sản công cũng cần được quản lý như tài sản của chính mình: Phải được khai thác, duy tu, tận dụng để sinh lời hoặc phục vụ xã hội.

Việc sử dụng các trụ sở dôi dư cần căn cứ vào nhu cầu thực tế của từng địa phương, trên tinh thần ưu tiên phục vụ dân sinh, hạn chế lãng phí và nếu không còn nhu cầu thì tiến hành đấu giá công khai để thu hồi nguồn lực cho ngân sách. Ưu tiên hàng đầu nên dành cho các lĩnh vực phục vụ dân sinh, trước hết là những lĩnh vực cấp thiết như giáo dục.

Ở các khu đô thị lớn, có thể xem xét chuyển đổi công năng trụ sở thành thư viện, trung tâm sáng tạo khởi nghiệp, khu hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, hoặc không gian sinh hoạt công cộng.

Bên cạnh đó, với các công trình có giá trị thương mại cao, nên có quy định mở rộng cho phép đấu giá công khai quyền sử dụng đất (trong những khu vực quy hoạch phù hợp), thu hồi nguồn lực cho ngân sách để tái đầu tư vào những hạ tầng dân sinh thiết yếu khác. Điều này không những giúp khai thác hiệu quả quỹ tài sản công dôi dư mà còn tránh nguy cơ tài sản bị bỏ hoang, xuống cấp, gây thất thoát.

Đặc biệt, để việc chuyển đổi thành công, các địa phương cần được giao quyền chủ động cao hơn trong quyết định xử lý tài sản dôi dư, trong khi các bộ ngành Trung ương đóng vai trò ban hành cơ chế khung, hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ giám sát và kiểm tra minh bạch quá trình thực hiện.

Tình trạng lãng phí tài sản công khá phổ biến và tồn tại nhiều năm qua, chứ không phải đến khi chúng ta tổ chức sắp xếp lại bộ máy chính quyền các cấp mới.

Quá trình sắp xếp lại bộ máy hành chính thời gian tới sẽ dôi dư ra hàng ngàn cơ sở nhà đất nên nguy cơ lãng phí tài sản thời gian tới rất lớn, vì vậy ngay từ lúc này các cơ quan quản lý tài sản công phải có kế hoạch để sử dụng nhà đất công dôi dư một cách hiệu quả.

Đối với các công trình văn hóa, nhà văn hóa, nhà thiếu nhi cấp quận khi tổ chức lại chính quyền địa phương theo hướng bỏ cấp quận thì nên tiếp tục duy trì mục đích sử dụng và giao cho chính quyền cấp cơ sở quản lý.

Hiện nay các đô thị lớn như Hà Nội, TP. HCM hay Đà Nẵng đang rất thiếu các công trình văn hóa phục vụ cho mục đích vui chơi giải trí công cộng của người dân. Vì thế với các tài sản công đã rõ mục đích phục vụ sinh hoạt văn hóa cộng đồng nên việc bàn giao quản lý về cấp cơ sở quản lý sẽ phát huy tối đa hiệu quả, tránh đứt gãy hoạt động.

Ngược lại nếu giao cho cấp tỉnh quản lý sẽ dễ xảy ra tình trạng lãng phí vì các tỉnh sau sáp nhập có quy mô lớn, cán bộ văn hóa cấp tỉnh khó có thể giám sát được hoạt động của từng thiết chế văn hóa ở cơ sở.

Về thủ tục thì việc bàn giao tài sản công từ cấp quận, huyện hiện nay về cấp cơ sở để quản lý sau sáp nhập cũng thuận lợi, không phát sinh vướng mắc bởi bản chất đây vẫn là tài sản công giao cho cơ quan quản lý nhà nước khai thác.

Dù vấn đề xử lý trụ sở công dôi dư đã được đặt ra từ lâu và có nhiều văn bản chỉ đạo nhưng thực tế tại nhiều địa phương, công tác này vẫn diễn ra rất chậm chạp. Có ba “nút thắt” chính đang cản trở quá trình này. 

Thứ nhất là tình trạng chồng chéo trong quản lý - trụ sở công có thể do bộ, ngành nắm giữ, hoặc thuộc thẩm quyền địa phương, dẫn đến lúng túng trong việc phân cấp và thống nhất phương án xử lý.

Thứ hai, dù hành lang pháp lý đã khá đầy đủ, nhưng khâu tổ chức thực hiện lại thiếu quyết liệt, đặc biệt là từ những người đứng đầu cơ quan được giao trách nhiệm. Khi những người được giao nhiệm vụ thiếu ý thức trách nhiệm, người đứng đầu thiếu sự chỉ đạo sát sao và tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm, thì mọi sự chỉ đạo từ Chính phủ cũng không thể chuyển thành hành động, diễn tiến công việc sẽ bị chậm, muộn.

Thứ ba là sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan còn rời rạc, chưa thật sự đồng bộ, khiến tiến độ xử lý tài sản công bị kéo dài. Nếu không tháo gỡ triệt để ba điểm nghẽn này, nguy cơ lãng phí trụ sở công sẽ luôn tiềm ẩn, thậm chí là một thực tế có thể dự báo.

Để tháo gỡ những nút thắt và tạo chuyển biến rõ rệt trong xử lý trụ sở công dôi dư thì cần sự đồng bộ trong hành động của tất cả các bên liên quan, thực hiện nghiêm túc các chỉ đạo của Thủ tướng chính phủ, hướng dẫn của Bộ Tài chính.

Nếu người đứng đầu không hoàn thành nhiệm vụ, thì cần phải có cơ chế xem xét, xử lý trách nhiệm cá nhân một cách nghiêm túc và minh bạch.

Bên cạnh đó, hệ thống văn bản hướng dẫn về xử lý tài sản công cần được tiếp tục hoàn thiện, rõ ràng và thống nhất từ Trung ương đến địa phương, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho các cơ quan, đơn vị thực thi. Nhanh chóng hoàn thiện và ban hành văn bản hướng dẫn sẽ giúp giảm bớt lúng túng, mâu thuẫn trong quá trình triển khai thực tế; đồng thời hạn chế tối đa tình trạng đùn đẩy, chồng chéo trong trách nhiệm. Với việc này, Chính phủ cũng cần đặt ra thời hạn cụ thể cho các bên liên quan, cụ thể là các bộ/ngành/địa phương/cơ quan, đơn vị.

Ngoài ra, tôi cho rằng Bộ Tài chính cần tiếp tục phát huy vai trò đầu mối để theo dõi, giám sát, thúc đẩy cơ chế phối hợp liên ngành, liên cấp một cách chặt chẽ, có lộ trình cụ thể để kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn đang làm chậm quá trình xử lý.

Khi các yếu tố về con người, pháp lý và cơ chế vận hành được thiết lập đầy đủ và đồng bộ, cùng sự đốc thúc thường xuyên của các cơ quan có thẩm quyền và trách nhiệm ở cấp Trung ương thì việc xử lý trụ sở dôi dư mới thực sự có thể chuyển động theo kế hoạch, góp phần khai thông nguồn lực, chống lãng phí và phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Trụ sở cơ quan hành chính là một tài sản lớn, là tài sản của nhà nước của xã hội, được xây dựng từ sự nỗ lực của cả xã hội, được tích lũy nhiều năm, được tập trung để hoàn thiện phục vụ nhân dân.

Trong kỷ nguyên mới, một cuộc cách mạng về tinh gọn bộ máy việc sử dụng trụ sở là một thách thức mới, chúng ta phải coi đây là điều đáng mừng. Trụ sở được xây dựng là của cải cả cả một giai đoạn thì nay cần giải phóng nó trở thành nguồn năng lượng mới để phục vụ những nhu cầu mới của xã hội.

Khi có tài sản để thực hiện khai thác hiệu quả thì rõ ràng là hạnh phúc hơn là không có gì để khai thác, việc khai thác thông minh hiệu quả hơn sẽ đánh giá được năng lực của bộ máy mới có năng lượng đến đâu, có tài năng đến đâu, sự sáng tạo như thế nào trong việc sử dụng tài sản công đó phục vụ nhu cầu mới của xã hội.

Ví dụ như ở Hà Nội từ 526 xã, phường xuống còn 126 xã phường thì những người đứng đầu ở 126 xã phường mới này cần chịu trách nhiệm lớn nhất, họ sẽ là người kế thừa những tài sản dôi dư đó. Năm 2008, khi tỉnh Hà Tây hợp nhất về với Hà Nộ,18 năm sau sáp nhập, hàng chục trụ sở cơ quan nhà nước (thuộc tỉnh Hà Tây cũ), dù đã được chuyển giao cho các bộ, ngành và cấp sở của Hà Nội quản lý nhưng vẫn bị bỏ hoang, xuống cấp gây lãng phí. Vì thế lần này làm sao để tránh những bất cập đã từng xảy ra.

Một thực tế cần được nhìn nhận thẳng thắn: nhiều trụ sở hành chính dôi dư hiện vẫn trong trạng thái “tạm sử dụng” hoặc “chờ xử lý”. Một số được bố trí làm nơi sinh hoạt tạm thời cho các hội đoàn thể, kho lưu trữ, hoặc văn phòng của các đơn vị sự nghiệp. Tuy chưa xuống cấp, song tình trạng kéo dài không rõ phương án sử dụng khiến nhiều địa phương lúng túng trong quản lý, khó đảm bảo hiệu quả vận hành và khai thác.

Càng để lâu, các tòa nhà công sở dôi dư càng phát sinh chi phí bảo trì, dễ bị hư hỏng cục bộ, mất an ninh trật tự hoặc phát sinh tranh chấp nếu không có kế hoạch rõ ràng. Quan trọng hơn, việc chậm quyết định phương án sử dụng khiến địa phương bỏ lỡ những cơ hội chuyển đổi phù hợp với nhu cầu thực tiễn: dịch vụ công cộng, không gian văn hóa, trung tâm học tập cộng đồng hoặc phát triển kinh tế số.

Tâm lý sợ trách nhiệm, e ngại rủi ro. Việc quyết định cho thuê, bán, hoặc chuyển đổi công năng tài sản công luôn tiềm ẩn rủi ro bị soi xét, thanh tra – kiểm toán. Điều này khiến nhiều cán bộ chọn giải pháp “án binh bất động”, chờ chỉ đạo từ cấp trên./.