“Đời gió bụi”: Khi ký ức chiến tranh trở về trong tiếng Việt và hành trình nhân ái của văn chương

Trong nhiều năm qua, Nguyễn Phan Quế Mai đã trở thành một trong những tiếng nói nổi bật của văn chương Việt Nam trên trường quốc tế. Sau thành công vang dội của The Mountains Sing, tiểu thuyết thứ hai viết bằng tiếng Anh của chị – Dust Child – tiếp tục ghi dấu ấn mạnh mẽ khi được dịch ra hơn 15 ngôn ngữ, xuất bản tại 20 quốc gia, giành nhiều giải thưởng và vinh danh quan trọng. Giờ đây, hành trình ấy khép lại một vòng tròn ý nghĩa khi tác phẩm chính thức đến tay độc giả Việt Nam bằng ngôn ngữ mẹ đẻ, như một sự trở về của ký ức, của lòng trắc ẩn và khát vọng hòa giải.

Tác giả Nguyễn Phan Quế Mai và tiểu thuyết “Đời gió bụi”.

Cuốn sách do Công ty Văn hóa & Truyền thông Nhã Nam liên kết với Nhà xuất bản Phụ Nữ Việt Nam ấn hành, với sự tham gia chuyển ngữ của chính tác giả Nguyễn Phan Quế Mai và dịch giả Thiên Nga. Nhân dịp Đời gió bụi ra mắt, Nhã Nam tổ chức các buổi giới thiệu sách và trò chuyện cùng tác giả tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, tạo nên không gian lắng nghe những chia sẻ chân thành từ cây bút đã chạm tới trái tim độc giả toàn cầu bằng giọng văn nhân bản, tinh tế và giàu sức lay động.

Câu chuyện chiến tranh và những phận người bị bỏ quên

Lấy bối cảnh Sài Gòn năm 1969, giữa khói lửa khốc liệt của chiến tranh, Đời gió bụi mở ra số phận hai chị em Trang và Quỳnh rời làng quê lên thành phố. Trong tuyệt vọng muốn giúp cha mẹ trả nợ, họ trở thành gái quán bar. Tại đây, Trang bị cuốn vào mối tình mãnh liệt với Dan, một phi công trực thăng người Mỹ trẻ tuổi và quyến rũ. Nhiều thập kỷ sau, Dan trở lại Việt Nam cùng vợ là Linda, mang theo hy vọng chữa lành hội chứng chấn thương tâm lý PTSD và đối diện với những bí mật trong quá khứ. Song song với đó là hành trình của Phong, con trai của một lính Mỹ da đen và một phụ nữ Việt Nam, nỗ lực đi tìm cha mẹ ruột và lối thoát khỏi cuộc sống cơ cực.

Tiểu thuyết "Đời gió bụi" đã ghi dấu ấn mạnh mẽ khi được dịch ra hơn 15 ngôn ngữ, xuất bản tại 20 quốc gia, giành nhiều giải thưởng và vinh danh quan trọng.

Đan xen giữa quá khứ và hiện tại, tiểu thuyết kể tiếp những bi kịch chiến tranh và những con người nhỏ nhoi bị bỏ lại bên dòng lịch sử – một chủ đề lớn của văn học Việt Nam hiện đại. Bằng giọng văn cuốn hút, cảm động và giàu chất thơ, Nguyễn Phan Quế Mai khắc họa những bí mật bị che giấu, những tổn thương tưởng chừng không thể chữa lành, để từ đó mở ra câu chuyện về sự dũng cảm, nghị lực sống, lòng trắc ẩn, sự hòa giải, sức mạnh của lòng tha thứ và tình yêu thương.

Tác phẩm được đầu tư nghiên cứu và sáng tác trong suốt bảy năm. Các nhân vật và cốt truyện được tiểu thuyết hóa từ những thông tin thu thập trong dự án nghiên cứu tiến sĩ của tác giả, cũng như từ trải nghiệm thực tế trong quá trình kết nối giúp những cựu binh Mỹ tìm con. Chính chiều sâu nghiên cứu và trải nghiệm ấy đã tạo nên nền tảng hiện thực vững chắc và chiều sâu nhân văn cho câu chuyện.

Tác giả Nguyễn Phan Quế Mai giao lưu với độc giả tại sự kiện ra mắt sách tại  Hà Nội. 

Từ thành tựu quốc tế đến bản dịch tiếng Việt “đọc như bản viết”

Xuất bản bằng tiếng Anh vào tháng 3/2023, Dust Child nhanh chóng trở thành tiểu thuyết bán chạy quốc tế, được dịch sang 14 ngôn ngữ và xuất bản tại 20 quốc gia, đồng thời chuẩn bị ra mắt thêm bằng 5 ngôn ngữ khác. Tác phẩm giành Giải Tiểu thuyết Lịch sử xuất sắc năm 2023 do bạn đọc tạp chí She Reads bình chọn, lọt vào vòng chung khảo Giải thưởng Dayton vì Hòa Bình năm 2024, giành Giải thưởng Một cuốn sách, Một Lincoln năm 2025 và Giải Prix Créteil en poche cho Tiểu thuyết Nước ngoài xuất sắc nhất năm 2025 tại Pháp.

Bản tiếng Việt Đời gió bụi là kết quả của hơn một năm làm việc miệt mài giữa dịch giả Thiên Nga và chính tác giả, với mong muốn truyền tải trọn vẹn nhất tâm tư của từng nhân vật. Nguyễn Phan Quế Mai chia sẻ rằng, dù tác phẩm đã ra mắt bằng nhiều ngôn ngữ, chị vẫn hồi hộp nhất với bản tiếng Việt, bởi tiếng Việt là quê hương, là nguồn cội, là cái nôi nuôi dưỡng chị khôn lớn và trưởng thành. Với chị, thời gian độc giả dành cho cuốn sách là món quà quý nhất.

Chất lượng bản dịch được giới chuyên môn ghi nhận. Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nhận xét: “Đây là một tác phẩm cần có ở Việt Nam. Bản dịch tiếng Việt tốt, đọc như bản viết.” Nhiều nhà văn, nhà phê bình trong và ngoài nước đánh giá Đời gió bụi là một thành tựu xuất sắc, mạnh mẽ, đau đớn nhưng đầy thấu cảm; là một câu chuyện rất Việt Nam dù được viết bằng tiếng Anh; là tác phẩm giàu trữ tình, nhân hậu và mang tinh thần hòa giải, chữa lành sâu sắc.

Không chỉ dừng lại ở thành công văn chương, Đời gió bụi còn gắn liền với hành trình hoạt động xã hội bền bỉ của Nguyễn Phan Quế Mai. Tác giả cam kết đóng góp 100% nhuận bút từ bản tiếng Việt của tác phẩm cho việc xây dựng thư viện tại các trường vùng xa dành cho trẻ em nghèo hiếu học. Toàn bộ nhuận bút lần in đầu tiên cùng sự đóng góp thêm từ độc giả quốc tế, với tổng số tiền 5.359 USD, đã được chuyển cho tổ chức phi lợi nhuận Room to Read để xây dựng và vận hành thư viện tại Trường Tiểu học Trần Quốc Toản, tỉnh Cà Mau.

Trong nhiều năm, Nguyễn Phan Quế Mai là Đại sứ toàn cầu của Room to Read – tổ chức phi lợi nhuận quốc tế hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, chú trọng phát triển kỹ năng ngôn ngữ, kỹ năng sống và thúc đẩy bình đẳng giới. Đến nay, Room to Read đã hỗ trợ hơn 52 triệu trẻ em tại 29 quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Sinh ra ở Ninh Bình, lớn lên tại Bạc Liêu, Nguyễn Phan Quế Mai hiện là nhà văn, nhà thơ, nhà báo, dịch giả, sáng tác bằng cả tiếng Việt và tiếng Anh, tác giả của 13 cuốn sách, có tác phẩm được dịch sang 25 ngôn ngữ. Chị từng nhận nhiều giải thưởng văn học trong và ngoài nước, được Forbes Việt Nam vinh danh là một trong 20 phụ nữ truyền cảm hứng năm 2021 và có bằng tiến sĩ viết văn từ Đại học Lancaster, Vương quốc Anh.

Sự trở về của Đời gió bụi trong tiếng Việt vì thế không chỉ là hành trình của ngôn ngữ, mà còn là sự trở về của ký ức, của lòng trắc ẩn và khát vọng hòa giải. Từ văn đàn quốc tế đến độc giả trong nước, cuốn sách mở ra một không gian đối thoại sâu sắc về chiến tranh, con người và sức mạnh chữa lành bền bỉ của văn chương.