Xây dựng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về hệ thống thiết bị phòng vệ đường ngang cảnh báo tự động

Khắc phục bất cập và nhu cầu cải tiến

Trên toàn hệ thống đường sắt quốc gia, hiện có 748 đường ngang cảnh báo tự động với các trang thiết bị quan trọng như tủ điều khiển, cần chắn tự động, thiết bị cảm biến phát hiện tàu, chuông và đèn báo hiệu. QCVN 104:2019/BGTVT – quy chuẩn kỹ thuật được ban hành kèm theo Thông tư số 24/2019/TT-BGTVT ngày 05/7/2019 đã đặt ra các tiêu chí nhằm đảm bảo mức giới hạn của đặc tính kỹ thuật và yêu cầu quản lý đối với các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ liên quan đến phòng vệ đường ngang.

Tuy nhiên, trong quá trình áp dụng, quy chuẩn này đã phát sinh nhiều khó khăn và mâu thuẫn do không phù hợp điều kiện thực tiễn của Việt Nam.

Cụ thể, các thông số về nhiệt độ, độ ẩm và điều kiện môi trường làm việc của trang thiết bị không tương thích với điều kiện khí hậu và môi trường tại Việt Nam, dẫn đến việc kiểm tra và thử nghiệm thiết bị gặp nhiều trục trặc. Hơn nữa, yêu cầu về phân quyền điều khiển từ xa đối với hệ thống phòng vệ đường ngang cũng được cho là không thực tiễn; do đó, việc áp dụng quy định này không chỉ gây tăng chi phí đầu tư ban đầu mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn trong vận hành.

Các quy định liên quan đến cáp tín hiệu, cáp điều khiển và cáp điện lực vốn là những thành phần phổ biến và đã có tiêu chuẩn áp dụng trên thị trường cũng được đánh giá là không cần thiết phải quy định bắt buộc trong quy chuẩn mới.

Những bất cập này đã được thể hiện rõ qua quá trình áp dụng QCVN 104:2019/BGTVT trong thực tế. Do đó, Bộ GTVT đã tiến hành biện pháp khắc phục nhằm tạo điều kiện cho các dự án đầu tư xây dựng, cải tạo và nâng cấp đường ngang được thực hiện một cách hiệu quả và an toàn.

Cụ thể, vào ngày 28/11/2022, Bộ GTVT đã ban hành Thông tư số 27/2022/TT-BGTVT với nội dung quy định ngưng hiệu lực của QCVN 104:2019/BGTVT nhằm tạo khoảng thời gian để rà soát và sửa đổi quy chuẩn, đảm bảo tính đồng bộ với các quy định mới nhất được thể hiện trong Thông tư số 29/2023/TT-BGTVT ban hành vào ngày 29/9/2023.

Các bất cập không chỉ dừng lại ở mức độ kỹ thuật mà còn ảnh hưởng đến quy trình cấp giấy phép xây dựng công trình thiết yếu trong phạm vi đất dành cho đường sắt. Việc không đồng bộ giữa các quy định của QCVN 104:2019/BGTVT và Thông tư 29/2023/TT-BGTVT gây ra mâu thuẫn trong quá trình thực hiện, dẫn đến tình trạng khan hiếm các số liệu chính xác để so sánh giữa quy định cũ và quy định mới.

Điều này khiến cho nhà đầu tư và chủ đầu tư gặp khó khăn trong tính toán chi phí và đánh giá hiệu quả các dự án đầu tư xây dựng mới. Chính vì vậy, nhu cầu sửa đổi quy chuẩn không chỉ nằm ở việc điều chỉnh các thông số kỹ thuật mà còn nhằm mục tiêu đảm bảo đồng bộ hóa quy định quản lý, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cấp phép xây dựng và thực hiện dự án.

Giải pháp sửa đổi và đánh giá tác động

Dự thảo quy chuẩn mới được xây dựng trên cơ sở thu thập ý kiến từ nhiều phía, trong đó có sự tham gia của Cục Đường sắt Việt Nam, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam và các đơn vị chuyên môn thuộc ngành giao thông đường sắt. Quy trình lấy ý kiến đã diễn ra qua ba đợt, lần lượt vào tháng 5/2023, tháng 9/2023 và tháng 4/2024, nhằm đảm bảo rằng mọi khía cạnh của hệ thống phòng vệ đường ngang đều được xem xét một cách kỹ lưỡng. Từ đó, dự thảo mới được hoàn thiện với mục tiêu đáp ứng yêu cầu về an toàn, tin cậy và hiệu quả quản lý.

Về mặt kỹ thuật, dự thảo quy chuẩn mới tập trung vào việc điều chỉnh lại các thông số kỹ thuật của các bộ phận chính trong hệ thống phòng vệ, bao gồm tủ điều khiển, thiết bị cảm biến phát hiện tàu, cần chắn tự động và hệ thống chuông đèn báo hiệu. Cụ thể, các điều chỉnh được thực hiện theo nguyên tắc đảm bảo thiết bị hoạt động ổn định theo điều kiện làm việc thực tế tại Việt Nam.

Các tiêu chí như nhiệt độ làm việc, độ ẩm và khả năng chịu được tác động của môi trường tự nhiên được cập nhật mới nhằm phù hợp điều kiện khí hậu của cả miền Bắc, Trung và Nam.

Trong đó, tủ điều khiển - bộ phận trung tâm của hệ thống sẽ được áp dụng các tiêu chuẩn về điều kiện và chế độ bảo vệ phù hợp với yêu cầu về an toàn. Các thiết bị bên trong tủ điều khiển sẽ được kiểm tra và đánh giá chất lượng theo các chỉ tiêu nghiêm ngặt nhằm đảm bảo rằng hệ thống phòng vệ có thể hoạt động ổn định và liên tục, ngay cả trong điều kiện khắc nghiệt. Bên cạnh đó, dự thảo quy chuẩn mới còn bổ sung loại hình thiết bị cảm biến từ nhằm tăng cường khả năng phát hiện tàu, đảm bảo tính chính xác trong việc kích hoạt các thiết bị phòng vệ.

Đáng chú ý, dự thảo cũng loại bỏ yêu cầu phân quyền điều khiển từ xa đối với hệ thống. Theo đó, vì tính năng này không phù hợp với điều kiện thực tế và gây tăng chi phí đầu tư, nên nó đã bị loại bỏ khỏi nội dung quy chuẩn mới. Ngoài ra, các quy định về cáp tín hiệu, cáp điều khiển và cáp điện lực cũng được gỡ bỏ, vì trên thị trường hiện nay đã có đủ hệ thống tiêu chuẩn áp dụng cho các loại thiết bị này. Điều này giúp giảm bớt gánh nặng chi phí cho các nhà đầu tư và chủ đầu tư khi lắp đặt, bảo trì hệ thống phòng vệ đường ngang.

Về mặt đánh giá tác động kinh tế, dự thảo quy chuẩn mới đã đưa ra các con số ước tính cụ thể nhằm minh chứng cho việc điều chỉnh các thông số kỹ thuật có thể giúp tối ưu hóa chi phí đầu tư. Cụ thể, đối với cảm biến phát hiện tàu, chi phí thử nghiệm ước tính khoảng 50 triệu đồng cho mỗi lô 100 thiết bị, với mức giá hiện hành là 5 triệu đồng/bộ – tương đương với mức tăng thêm khoảng 10% giá trị sản phẩm.

Đối với cảm biến đếm trục, chi phí thử nghiệm ước tính là 100 triệu đồng cho mỗi lô 50 thiết bị, với giá trị hiện nay khoảng 120 triệu đồng/bộ, tương ứng với mức tăng 1,7% giá trị sản phẩm. Tương tự, đối với tủ điều khiển, chi phí thử nghiệm được ước tính khoảng 100 triệu đồng cho mỗi lô 50 tủ với giá trị hiện hành 120 triệu đồng/bộ, cũng tăng thêm khoảng 1,7% giá trị; còn với cần chắn tự động, chi phí thử nghiệm được ước tính là 100 triệu đồng cho mỗi lô 50 thiết bị, với mức giá hiện hành khoảng 130 triệu đồng/bộ, tương đương với mức tăng thêm 1,5% giá trị sản phẩm.

Những con số này cho thấy, mặc dù có mức tăng nhẹ về chi phí cho các bộ phận cấu thành của hệ thống, nhưng tổng thể, quy chuẩn mới vẫn giúp tối ưu hóa chi phí đầu tư cho các dự án xây dựng đường ngang mới mà không ảnh hưởng đến chi phí quản lý và bảo trì hàng năm của các đường ngang đang vận hành.

Về mặt quản lý, dự thảo quy chuẩn mới được thiết kế để hợp nhất các quy định hiện hành, đồng thời bổ sung nội dung đánh giá hợp quy cho từng bộ phận của hệ thống. Điều này nhằm đảm bảo mọi thiết bị được lắp đặt trên đường ngang - từ tủ điều khiển, cần chắn tự động đến thiết bị cảm biến đều phải đạt tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt trước khi đưa vào vận hành. Đồng thời, quy định chuyển tiếp áp dụng cho cả đường ngang mới xây dựng và đường ngang đang khai thác cũng được bổ sung nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý, kiểm soát và bảo trì hệ thống.

Quá trình lấy ý kiến đóng góp của các bên liên quan đã diễn ra trong nhiều giai đoạn và có sự tham gia của các chuyên gia, đại diện các nhà sản xuất, nhập khẩu thiết bị và đơn vị quản lý đường sắt. Các hội nghị, hội thảo chuyên đề được tổ chức vào ngày 04/8/2023 và 19/12/2023 đã thu nhận được nhiều ý kiến đóng góp quý báu, giúp Ban soạn thảo dự thảo quy chuẩn có cái nhìn tổng thể và chính xác về nhu cầu thực tiễn.

Những ý kiến này không chỉ tập trung vào khía cạnh kỹ thuật mà còn liên quan đến khả năng đáp ứng của thị trường cung cấp thiết bị, từ đó giúp xác định rõ ràng khả năng sản xuất và cải tiến của các nhà cung cấp trong nước như Công ty TNHH Phát triển Sản xuất và Dịch vụ HQ, Công ty CP Thông tin Tín hiệu Đường sắt Hà Nội, cũng như các đơn vị nhập khẩu như Công ty TNHH Đầu tư và Thương mại MEC Việt Nam.

Đánh giá tác động của giải pháp sửa đổi, các chuyên gia nhận định việc xây dựng lại quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho hệ thống phòng vệ đường ngang sẽ tạo ra hiệu ứng tích cực lan tỏa trong toàn ngành đường sắt. Hệ thống sẽ được kiểm soát chặt chẽ hơn thông qua quy định về kiểm tra, giám sát liên tục các yếu tố như điều kiện nhiệt độ làm việc, trạng thái nguồn cung cấp của tủ điều khiển, hoạt động của cảm biến phát hiện tàu và tình trạng hoạt động của cần chắn tự động. Qua đó, cơ quan quản lý có thể phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và kịp thời thực hiện biện pháp sửa chữa, thay thế cần thiết.

Trước mắt, dự thảo quy chuẩn mới đang trong quá trình hoàn thiện sau các đợt lấy ý kiến đóng góp của các bên liên quan. Bộ GTVT và các cơ quan chuyên môn sẽ tiếp tục theo dõi và đánh giá quá trình thực hiện giải pháp sửa đổi nhằm đảm bảo rằng, khi có hiệu lực, quy chuẩn mới sẽ góp phần tăng cường an toàn giao thông đường sắt, nâng cao hiệu quả quản lý và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững của ngành đường sắt Việt Nam. Qua đó, các đường ngang cảnh báo tự động - vốn là tuyến sống của an toàn giao thông sẽ được trang bị đầy đủ thiết bị đạt tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia, góp phần bảo đảm an toàn cho hàng triệu lượt hành khách và phương tiện tham gia giao thông trên toàn hệ thống đường sắt.