Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà; Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Đinh Thị Mai trao Giải thưởng Lớn cho nhóm tác giả công trình Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam. Ảnh: T.Du

Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia lần thứ 16 (2024–2025) không chỉ là sân chơi tôn vinh sáng tạo mà còn là bức tranh phản chiếu xu hướng kiến trúc xanh đang lan tỏa mạnh mẽ tại Việt Nam. Trong số 239 công trình và tác phẩm dự thi, những công trình xuất sắc đều chia sẻ một tinh thần chung: Thiết kế không chỉ đẹp, mà còn thân thiện với môi trường, tiết kiệm năng lượng và gắn kết cộng đồng.

Công trình Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam nhận Giải thưởng Lớn - Giải thưởng Kiến trúc quốc gia 2024-2025.

Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam (Hà Nội), Giải thưởng lớn của Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia lần thứ 16, là minh chứng sống động cho triết lý kiến trúc xanh không chỉ nằm ở hình thức, mà ở cách vận hành. Công trình tôn vinh giá trị lịch sử nhưng đồng thời “thở” cùng thiên nhiên: Ánh sáng tự nhiên len lỏi qua các giếng trời, thông gió chủ động kết hợp với cây xanh bao quanh giảm nhiệt độ, tạo nên không gian mở vừa gần gũi, vừa tràn đầy sức sống. Từng chi tiết kiến trúc, từng vật liệu được lựa chọn đều hướng tới tối ưu hóa năng lượng, tiết kiệm chi phí vận hành và nâng cao trải nghiệm người tham quan. Bảo tàng là minh chứng rõ ràng rằng kiến trúc xanh không chỉ là yếu tố trang trí, mà là triết lý vận hành, là cách một công trình hòa nhịp với môi trường tự nhiên, cộng đồng và lịch sử.

Tại hạng mục Giải Vàng, Cà phê Xã (Đắk Lắk) và The Park (Nghệ An) tiếp tục câu chuyện về sự hòa quyện giữa kiến trúc và thiên nhiên theo những cách riêng. Cà phê Xã tận dụng vật liệu địa phương, mái che linh hoạt, thông gió tự nhiên và khoảng sân cây xanh để giảm nhiệt, tạo nên không gian vừa tiện nghi, vừa gần gũi với người dân địa phương. Trong khi đó, The Park là “bản hòa ca” của cây xanh, thảm cỏ và không gian mở, nơi con người có thể chạm vào thiên nhiên, thư giãn và tái tạo năng lượng. Ở cả hai công trình, kiến trúc xanh không đơn thuần là vấn đề kỹ thuật mà là phương tiện tạo kết nối cộng đồng, nâng cao trải nghiệm xã hội, đồng thời khơi gợi nhận thức về trách nhiệm với môi trường.

Nhà ga hành khách T2 – Cảng hàng không Quốc tế Phú Bài (Huế) chứng minh rằng triết lý xanh hoàn toàn có thể hiện hữu trong các công trình hạ tầng hiện đại. Mái che sinh thái, hệ thống ánh sáng tự nhiên, thông gió chủ động không chỉ tiết kiệm năng lượng mà còn nâng cao trải nghiệm hành khách, giảm thiểu tác động môi trường. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, tích hợp kiến trúc xanh vào hạ tầng lớn trở thành tiêu chí thiết kế cần thiết, phản ánh trách nhiệm xã hội và tầm nhìn dài hạn của các nhà thiết kế và chủ đầu tư.

Dự án khu tái định cư Làng Nủ với quy mô 40 căn nhà, 1 điểm trường và 1 nhà sinh hoạt cộng đồng.

Ở khía cạnh văn hóa và cộng đồng, dự án tái thiết Làng Nủ và Làng Nậm Tông (Lào Cai) là minh chứng sống động cho việc kiến trúc xanh đi đôi với bảo tồn bản sắc dân tộc. Sử dụng vật liệu truyền thống và phương pháp xây dựng bản địa, công trình không chỉ giảm thiểu năng lượng tiêu thụ mà còn tôn trọng lối sống, văn hóa và sinh kế của người dân. Kiến trúc ở đây trở thành công cụ kết nối quá khứ - hiện tại - tương lai, nơi mỗi công trình kể câu chuyện về cộng đồng, về sự bền vững và thích ứng với môi trường sống.

Ngay cả các công trình thương mại cao cấp như Grand Mercure Hotel 5 Star (Hà Nội) cũng khẳng định triết lý xanh: Ánh sáng tự nhiên được khai thác tối đa, cây xanh nội thất kết hợp với vật liệu tái chế giảm năng lượng tiêu thụ, đồng thời nâng cao trải nghiệm khách hàng. Điều này cho thấy kiến trúc xanh không chỉ là lựa chọn cho nhà ở hay công trình công cộng mà còn là yếu tố không thể thiếu trong các dự án thương mại hiện đại, nơi trải nghiệm người dùng và trách nhiệm môi trường đi đôi với nhau.

Các công trình đạt Giải Bạc – từ Túp House (Thanh Hóa), SuoiHai Villa (Ba Vì), đến Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc, tổ hợp Flamingo Cát Bà hay trụ sở Văn phòng Chính phủ Việt Nam cho thấy kiến trúc xanh vận dụng linh hoạt từ quy mô nhỏ đến lớn. Tối ưu ánh sáng và thông gió tự nhiên, sử dụng vật liệu bản địa, kết nối với cảnh quan xung quanh, đồng thời tạo cơ hội cho cư dân hòa nhập với môi trường - tất cả đều phản ánh triết lý: Kiến trúc xanh không phải là mốt nhất thời, mà là cách sống và cách vận hành công trình. Trung tâm kỹ thuật Viettel (Hà Nội) - một công trình công nghiệp - cũng áp dụng giải pháp làm mát tự nhiên, tiết kiệm năng lượng và vật liệu bền vững, minh chứng rằng tiêu chí xanh là chuẩn mực cho mọi loại hình công trình.

Một góc yên bình tại Flamingo Cát Bà – khi biển trời và kiến trúc hòa quyện.

Ở tầm quy hoạch, các dự án như Quy hoạch Phú Quốc 2040 hay bảo tồn làng chài Nhơn Lý (Bình Định) phản ánh tư duy dài hạn: Tôn trọng môi trường biển, rừng, sinh kế cộng đồng, đồng thời kết hợp giải pháp xanh để phát triển đô thị và du lịch bền vững. Những dự án này nhấn mạnh rằng kiến trúc xanh không chỉ là yếu tố thẩm mỹ hay chứng chỉ kỹ thuật, mà là cách nhìn chiến lược về phát triển, là sự cân bằng tinh tế giữa con người, thiên nhiên và kinh tế – xã hội.

Một điểm nổi bật xuyên suốt các công trình đoạt giải năm nay là kiến trúc xanh đã trở thành tiêu chí bắt buộc, không chỉ là lựa chọn thẩm mỹ hay bổ sung kỹ thuật. Thiết kế xanh là cách vận hành công trình theo nhịp điệu tự nhiên, gắn kết cộng đồng, bảo vệ môi trường, đồng thời phản ánh trách nhiệm nghề nghiệp, tầm nhìn xã hội và khát vọng kiến tạo không gian sống an toàn, bền vững, giàu bản sắc văn hóa cho tương lai.

Trong những năm gần đây, kiến trúc xanh không chỉ là xu hướng mà đã trở thành sứ mệnh đối với nhiều kiến trúc sư trẻ tại Việt Nam. Họ không chỉ dừng lại ở việc tạo ra những không gian đẹp, tiện nghi mà còn hướng tới những giải pháp thân thiện với môi trường, bền vững với xã hội. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, môi trường sinh thái đang bị “đứt gãy”, thế hệ kiến trúc sư trẻ Việt Nam nhận thức rõ rằng trách nhiệm của nghề kiến trúc không còn chỉ là thẩm mỹ và công năng, mà còn là bảo vệ và tôn trọng tài nguyên, thiên nhiên, con người.

Một trong những ví dụ tiêu biểu là công trình Nhà Phú Quốc của hai KTS trẻ Trần Đại Nghĩa và Nguyễn Phương Hiếu (NH Village Architects). Tại lễ trao giải Top 10 Awards 2024 và triển lãm Top 10 Pavilion diễn ra ở Hà Nội, công trình này đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của đoàn khách quốc tế, trong đó có nhóm du khách người Đức, bởi sự kết hợp hài hòa giữa thẩm mỹ và giải pháp xanh. Với vấn đề thực tế là nguồn nước ngầm ngày càng cạn kiệt do phát triển du lịch, nhóm KTS đã thiết kế hệ mái rộng để thu gom toàn bộ nước mưa, dẫn vào bể trữ lớn, phục vụ sinh hoạt quanh năm. Giải pháp này tưởng chừng đơn giản nhưng lại giải quyết bài toán quan trọng, bảo vệ nguồn nước ngầm, đồng thời làm mát tường bao, tận dụng ánh sáng và gió tự nhiên, giúp công trình gần như không cần sử dụng điện ban ngày. Theo thống kê của gia chủ, Nhà Phú Quốc tiết kiệm 57–63% nước ngầm, 20–40% năng lượng, mỗi tháng tiết kiệm khoảng 800 nghìn đồng tiền điện, đồng thời đảm bảo nguồn nước ổn định – đúng như mong muốn của chủ nhà.

Thiết kế phủ xanh – bước tiến kiến trúc bền vững.

KTS Nguyễn Phương Hiếu chia sẻ: “Khi thiết kế, chúng tôi luôn đặt công trình trong bối cảnh thực tiễn, lắng nghe gia chủ, tìm hiểu môi trường xung quanh để đưa ra giải pháp khả thi và dễ đi vào đời sống. Kiến trúc xanh không còn là lý thuyết mà là cách sống, cách tư duy và hành động để bảo vệ môi trường.” Tinh thần này cũng là điểm chung của nhiều kiến trúc sư trẻ khác, những người đang góp phần tạo ra xu hướng kiến trúc bền vững tại Việt Nam.

Không chỉ có Nhà Phú Quốc, nhiều công trình khác cũng cho thấy sự sáng tạo và tâm huyết của kiến trúc sư trẻ. Làng mắm Phú Yên của TS.KTS Nguyễn Thanh Bảo Vương và Lương Thị Kim Cúc (ANZ Design&Construction) là một ví dụ nổi bật. Công trình đáp ứng nhiều tiêu chí thiết kế thụ động, sử dụng tài nguyên bền vững, góp phần vào xu hướng phát triển công trình xanh. Hay công trình Office for Trees ở Khánh Hòa của Phan Hữu Sơn, Nguyễn Trường Kỳ, Phan Quý (Pham Huu Son Architects) tích hợp cây xanh vào không gian làm việc, sử dụng mái xanh, tái tạo nước mưa và năng lượng mặt trời, giúp điều hòa vi khí hậu tự nhiên, giảm thiểu tác động môi trường và tạo ra một mô hình kiến trúc bền vững.

Nguyễn Văn Tú đứng thuyết trình trong toạ đàm 3 nhóm sinh viên đạt giải nhất cuộc thi Thiết kế không gian Hà Nội. Ảnh: NVCC

Khi nhắc đến kiến trúc xanh, nhiều người thường hình dung những công trình phủ cây, mái xanh hay tòa nhà đạt chứng chỉ quốc tế. Nhưng với những kiến trúc sư trẻ như Nguyễn Văn Tú, kiến trúc xanh là một câu chuyện của con người, của tư duy sáng tạo và của trách nhiệm với môi trường xung quanh. Nó không chỉ là một lựa chọn thẩm mỹ, mà là triết lý sống, cách thiết kế và vận hành công trình để hòa hợp với thiên nhiên, con người và cộng đồng.

Nguyễn Văn Tú, tốt nghiệp Khoa Quy hoạch Đô thị và Nông thôn, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội đã khẳng định dấu ấn riêng với nhiều giải thưởng quan trọng: Giải Hội đồng Cuộc thi Thiết kế Kiến trúc Cảnh quan Quảng trường Trần Đại Nghĩa – Đại học Bách Khoa Hà Nội (2022), Giải Nhì Cuộc thi Thiết kế Ngôi nhà mơ ước 2021-2022 với chủ đề “Cá tính của không gian ở”, và Đề cử Cuộc thi Thiết kế nhanh 72h – Vẽ lại giấc mơ hiện đại (2022)… Mỗi công trình của Tú đều thể hiện sự kết hợp tinh tế giữa thiết kế sáng tạo, hiệu quả năng lượng, và sự hòa nhập với môi trường địa phương.

Trong dự án Quảng trường Trần Đại Nghĩa, Tú chú trọng tối ưu hóa ánh sáng tự nhiên và thông gió, giảm thiểu tiêu thụ năng lượng nhân tạo. Lối đi bộ được bố trí xen kẽ các thảm cỏ và cây xanh, tạo sự thoải mái cho sinh viên và giảng viên, đồng thời hòa nhập với cảnh quan đô thị xung quanh. Không gian mở còn khuyến khích các hoạt động ngoài trời, tăng kết nối cộng đồng và nâng cao chất lượng sống. Điểm đáng chú ý là công trình không dừng lại ở thẩm mỹ; các yếu tố cảnh quan, vật liệu, và hướng thiết kế đều được tính toán để giảm tác động môi trường, như việc lựa chọn cây bản địa, sử dụng vật liệu dễ tái chế và vận hành công trình tiết kiệm năng lượng. Đây là minh chứng cho triết lý: một công trình xanh thực sự phải xuất phát từ tư duy lâu dài, tính toán tác động tới môi trường và cộng đồng ngay từ giai đoạn ý tưởng.

Cấu trúc công trình gồm năm khối nhà độc lập, mỗi khối là một “hộp bê tông dày”, có tác dụng cách nhiệt tự nhiên và hạn chế bức xạ mặt trời. Lớp cây xanh phía trên không chỉ giúp làm mát, tạo bóng râm mà còn cải thiện vi khí hậu, lọc bụi và giảm tiếng ồn - những vấn đề điển hình của các đô thị lớn.

Trong dự án “Ngôi nhà mơ ước”, Tú đặt ưu tiên cao cho tối ưu năng lượng và hòa nhập lối sống của cư dân. Hướng ánh sáng tự nhiên, thông gió chéo, mái hiên và lam che nắng giúp giảm nhiệt mùa hè, đồng thời vật liệu sử dụng ưu tiên địa phương, dễ thi công và tái chế. Điều này không chỉ giảm chi phí xây dựng mà còn tạo sự thân quen với môi trường sống của người dân, khiến ngôi nhà trở thành một phần của cộng đồng, chứ không phải công trình “xa lạ” hay tách biệt.

Chia sẻ về triết lý của mình, Tú nhấn mạnh: “Kiến trúc xanh không phải là màu xanh của cây cỏ hay mái nhà, mà là cách xây dựng và vận hành công trình nương theo tự nhiên. Mỗi công trình phải xem xét tác động tới môi trường, cộng đồng và những vùng lân cận ngay từ khi lên ý tưởng. Nó phải thân quen với bối cảnh, với con người, với thói quen sinh hoạt và khả năng thi công của địa phương.”

Thiết kế mở, linh hoạt giúp tối ưu không gian sử dụng, phù hợp với điều kiện khí hậu và tập quán sinh hoạt của người Việt, đồng thời tiết giảm chi phí xây dựng và bảo trì.

Với Tú, kiến trúc xanh còn là trách nhiệm nghề nghiệp và cam kết với tương lai: công trình không chỉ để sử dụng hôm nay, mà còn để lại di sản bền vững cho thế hệ mai sau. Việc áp dụng kiến trúc xanh không chỉ tạo ra lợi ích kinh tế, giảm chi phí vận hành, mà còn tăng chất lượng cuộc sống, nâng cao sức khỏe và tinh thần cộng đồng.

Thiết kế ấn tượng, gợi mở cho tư duy kiến trúc phù hợp bối cảnh: hiện đại mà bản địa, sáng tạo mà bền vững. Những thử nghiệm như thế cho thấy: giải pháp kiến trúc không chỉ dừng ở hình khối, vật liệu – mà còn ở cách công trình tương tác với khí hậu, môi trường và cộng đồng đô thị.

Những ví dụ này khẳng định rằng, KTS trẻ Việt Nam không chỉ sáng tạo mà còn đầy tâm huyết với kiến trúc xanh. Họ tìm kiếm giải pháp “nhìn sâu, lắng nghe”, kết hợp kiến thức truyền thống và hiện đại, chú trọng yếu tố sinh thái, năng lượng và tài nguyên, để tạo ra những công trình vừa thẩm mỹ, vừa bền vững. Thậm chí, họ còn đang hướng đến thiết kế công trình công cộng, đưa kiến trúc xanh phục vụ cho cộng đồng rộng lớn hơn, góp phần thay đổi nhận thức xã hội về việc sống và xây dựng thân thiện với môi trường.

Thế hệ KTS trẻ hôm nay đang bằng chính tuổi trẻ, trí tuệ và lòng nhiệt huyết “chắp cánh” cho kiến trúc xanh Việt Nam, khẳng định rằng bền vững không chỉ là xu hướng, mà là trách nhiệm, là cam kết và là di sản mà họ muốn để lại cho thế hệ mai sau.

Kỳ 2: “Kiến trúc xanh là cơ hội để Việt Nam thể hiện khát vọng vươn lên trên bản đồ kiến trúc thế giới”