Phóng viên: Thưa đồng chí, trong các đợt sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã, cấp huyện, tình trạng dôi dư trụ sở công ngày càng rõ nét. Với vai trò giám sát của mình, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đánh giá thế nào về thực trạng này?

Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Nguyễn Túc chia sẻ.

Đồng chí Nguyễn Túc: Thực tế, sau các đợt sáp nhập đơn vị hành chính, số lượng trụ sở dôi dư rất lớn. Theo thống kê của Bộ Nội vụ, giai đoạn 2019-2021, đã có trên 1.400 xã, phường, thị trấn sáp nhập; và trong giai đoạn 2023–2025 này, con số còn cao hơn rất nhiều. Mỗi đơn vị sáp nhập thường để lại một hoặc thậm chí hai trụ sở cũ không còn công năng sử dụng. Vấn đề nằm ở chỗ nhiều địa phương chưa có phương án xử lý kịp thời, dẫn đến tình trạng trụ sở bị bỏ hoang, xuống cấp, gây lãng phí.

Mặt trận Tổ quốc các cấp đã ghi nhận nhiều trường hợp như vậy trong giám sát tại cơ sở. Sự dôi dư này không chỉ là vấn đề vật chất mà còn ảnh hưởng đến tâm lý của người dân, nhất là khi nhìn thấy công sản bỏ không, trong khi nhiều lĩnh vực xã hội đang thiếu thốn cơ sở vật chất.

Những trụ sở công bỏ hoang không những lãng phí tài sản đã đầu tư bằng ngân sách nhà nước mà còn lãng phí cơ hội phục vụ người dân. Thậm chí có nơi trụ sở bỏ hoang còn gây ô nhiễm môi trường, trở thành điểm tụ tập không lành mạnh.

Mặt trận đã có những kiến nghị cụ thể với cấp ủy, chính quyền các địa phương. Ví dụ: cần xây dựng danh mục tài sản dôi dư ngay sau sáp nhập; có kế hoạch chuyển đổi, chuyển nhượng hoặc thanh lý theo quy định; và quan trọng nhất là công khai quy trình xử lý để người dân giám sát.

Phóng viên: Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhiều lần nhấn mạnh yêu cầu xử lý trụ sở công sau sáp nhập theo hướng ưu tiên cho giáo dục, văn hóa, y tế. Mặt trận Tổ quốc đã giám sát việc triển khai thực hiện chỉ đạo này ra sao ở các địa phương?

Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Gia Lai Nguyễn Ngọc Lương (bìa phải) kiểm tra tại Trung tâm Phục vụ hành chính công phường Ayun Pa. Ảnh: X.Đ.

Đồng chí Nguyễn Túc: Chúng tôi xác định đây là chỉ đạo hết sức đúng đắn và sát thực tiễn. Trên thực tế, trong quá trình giám sát, Mặt trận đã phối hợp với chính quyền và các tổ chức thành viên khảo sát tại nhiều huyện, xã. Một số nơi làm rất tốt việc chuyển đổi trụ sở cũ thành trung tâm học tập cộng đồng, thư viện, nhà văn hóa thôn. Tuy nhiên, cũng còn những nơi trì trệ, thiếu quyết liệt, không có quy hoạch rõ ràng nên không thể chuyển đổi đúng hướng. Mặt trận không chỉ giám sát mà còn kiến nghị rõ với chính quyền địa phương phải lấy chỉ đạo của Trung ương làm nguyên tắc, tránh việc lấy lý do “không có nhu cầu” để buông lỏng quản lý hoặc “xếp kho”.

Phóng viên: Mặt trận có gặp khó khăn gì khi thực hiện giám sát việc quản lý, sử dụng quỹ trụ sở công ở cơ sở? Các địa phương có phối hợp minh bạch thông tin với Mặt trận không?

Chủ tịch UBMTTQ Việt Nam xã Suối Nghệ, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) Nguyễn Thị Hoàn chia sẻ niềm vui với hộ gia đình được tặng dê giống. Ảnh: Diễm Quỳnh.

Đồng chí Nguyễn Túc: Khó khăn lớn nhất vẫn là thông tin. Nhiều nơi chưa chủ động cung cấp dữ liệu đầy đủ, chính xác về tình trạng trụ sở dôi dư, phương án xử lý… Có địa phương đưa ra lý do “đang nghiên cứu” hoặc “chưa có hướng dẫn cụ thể”. Điều này khiến hoạt động giám sát bị hạn chế. Tuy nhiên, cũng phải nói rằng, ở những nơi cấp ủy và chính quyền đánh giá cao vai trò giám sát của Mặt trận thì sự phối hợp lại rất tốt. Đó là những điển hình cần nhân rộng.

Phóng viên: Giám sát của Mặt trận chủ yếu tập trung ở đâu trong vấn đề này: quy hoạch lại hạ tầng, chuyển đổi công năng, hay phân bổ lại cho đơn vị sử dụng? Đồng chí có thể chia sẻ một ví dụ cụ thể?

Đồng chí Nguyễn Túc: Chúng tôi tập trung vào cả ba, nhưng ưu tiên nhiều cho việc chuyển đổi công năng và phân bổ lại trụ sở. Quy hoạch hạ tầng là câu chuyện dài hơi, còn sử dụng lại thế nào để phục vụ dân sinh là điều có thể giám sát trực tiếp.

Ví dụ, ở một huyện của tỉnh Quảng Nam, sau khi sáp nhập xã, trụ sở cũ được đề xuất cho một doanh nghiệp thuê làm kho chứa hàng. Sau giám sát của Mặt trận, đề xuất này bị bác bỏ, thay vào đó, công trình được sửa sang lại làm trung tâm sinh hoạt cộng đồng, mở lớp học cho trẻ em vùng sâu. Đó là hướng sử dụng hợp lòng dân.

Phóng viên: Việc giám sát của Mặt trận có phát hiện trường hợp nào sử dụng trụ sở công trái quy định, kém hiệu quả hoặc có dấu hiệu lợi ích nhóm? Cách thức kiến nghị xử lý của Mặt trận được triển khai ra sao?

Chủ tịch UBMTTQ Việt Nam phường Tân Phước, TX.Phú Mỹ, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) Phạm Văn Bình kiểm tra việc thi công tuyến hẻm, từ phản ánh của người dân qua Mô hình kết nối zalo “Dân hỏi, chính quyền trả lời- Dân khó khăn, Mặt trận và chính quyền hỗ trợ”. Ảnh: Diễm Quỳnh.

Đồng chí Nguyễn Túc: Có, và không phải ít. Có nơi định biến trụ sở thành nhà hàng, có nơi “giao khoán” cho tư nhân trông giữ mà không thông qua đấu giá hay thẩm định tài sản. Mặt trận các cấp khi phát hiện đều có báo cáo, đề xuất bằng văn bản gửi tới chính quyền và HĐND địa phương, đồng thời nêu trong các cuộc họp tiếp xúc cử tri.

Với các vụ việc nghiêm trọng, Mặt trận Trung ương đề nghị thanh tra, kiểm toán vào cuộc. Chúng tôi xác định rõ: phải ngăn chặn từ gốc các biểu hiện lợi ích nhóm trong xử lý tài sản công.

Chúng tôi rất mong muốn có quy định rõ ràng hơn về việc Mặt trận được tham gia từ giai đoạn đầu quy hoạch, xây dựng kế hoạch sử dụng lại tài sản công. Hiện nay, phần lớn chỉ được tham gia ý kiến sau khi phương án đã “định hình”, nên rất khó điều chỉnh.

Một cơ chế phối hợp 3 bên gồm chính quyền – Mặt trận – Nhân dân trong quản lý trụ sở công là điều cần thiết, giúp ngăn chặn từ xa các sai phạm có thể xảy ra.

Phóng viên: Cơ chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận trong vấn đề này đã đủ mạnh chưa? Theo đồng chí, có cần hoàn thiện pháp luật để Mặt trận có vai trò sâu hơn, cụ thể hơn trong xử lý quỹ tài sản công sau sáp nhập?

Do đó, tôi kiến nghị cần luật hóa rõ hơn quyền giám sát, phản biện của Mặt trận - ví dụ như được tiếp cận trực tiếp hồ sơ, kế hoạch xử lý tài sản công, và có quyền yêu cầu dừng các quyết định sai phạm. Có như vậy mới đi vào thực chất.

Phóng viên: Thưa đồng chí, từ ngày 1/7/2025, khi Luật Tổ chức Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (sửa đổi) chính thức có hiệu lực, các tổ chức chính trị - xã hội như Công đoàn, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên... đã trở thành thành viên chính thức của Mặt trận. Trong bối cảnh đó, đồng chí đánh giá như thế nào về vị thế và vai trò mới của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam? Liên quan đến công tác giám sát, đặc biệt là việc sử dụng, sắp xếp lại trụ sở công dôi dư sau sáp nhập tổ chức, Mặt trận có gặp thuận lợi và khó khăn gì trong việc phát huy vai trò giám sát xã hội ở cấp cơ sở?

UBND - Ủy ban MTTQ Việt Nam phường Yên Hòa, TP Hà Nội vận hành hiệu quả, ổn định mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Ảnh: T. Đạt.

Đồng chí Nguyễn Túc: Từ ngày 1/7/2025, Luật Tổ chức Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (sửa đổi) chính thức có hiệu lực, tạo ra một bước ngoặt quan trọng trong mô hình tổ chức và vai trò chính trị – xã hội của Mặt trận. Việc các tổ chức chính trị – xã hội lớn trở thành thành viên chính thức đã khẳng định rõ vị thế “mái nhà chung” của Mặt trận trong hệ thống chính trị. Đây là một thay đổi mang tính cấu trúc và thực chất, chứ không chỉ là hình thức. Trước đây, các tổ chức này có tính độc lập cao và tham gia Mặt trận chủ yếu ở phương diện phối hợp; nay, khi là thành viên chính thức, chúng tôi có cơ sở pháp lý rõ ràng hơn để điều phối, kết nối, và đặc biệt là tổ chức giám sát - phản biện một cách đồng bộ, thống nhất.

Với vị thế mới, Mặt trận có thêm quyền lực mềm, không chỉ là nơi tổng hợp ý kiến nhân dân, mà còn là đầu mối giám sát xã hội ngày càng chuyên sâu, có tổ chức, có phương pháp. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh gọn đầu mối theo Nghị quyết Trung ương và các văn bản hướng dẫn kèm theo.

Một ví dụ cụ thể là công tác giám sát việc xử lý trụ sở công sau sáp nhập. Trong giai đoạn này, khi nhiều cơ quan, đoàn thể được tinh gọn, hàng loạt trụ sở, cơ sở vật chất có nguy cơ lãng phí, bỏ không hoặc được sử dụng không đúng mục đích. Mặt trận với vị thế mới, có thể huy động đồng bộ các tổ chức thành viên ở địa phương cùng tham gia giám sát, từ công đoàn cơ sở, chi đoàn thanh niên, hội phụ nữ đến người dân tại khu dân cư.

Tuy nhiên, thuận lợi luôn đi kèm thách thức. Thứ nhất, bộ máy của Mặt trận ở nhiều địa phương vẫn còn thiếu nhân lực chuyên trách cho công tác giám sát. Thứ hai, để giám sát trúng, giám sát đúng việc sắp xếp trụ sở công, cần sự phối hợp và chia sẻ thông tin minh bạch từ chính quyền địa phương, mà không phải lúc nào cũng sẵn có.

Chúng tôi kiến nghị các cấp chính quyền, nhất là UBND cấp xã, phường cần chủ động cung cấp danh mục, phương án xử lý trụ sở dôi dư cho Mặt trận để giám sát từ sớm, từ xa theo đúng tinh thần mà Đảng đã đề ra về giám sát xã hội và phát huy vai trò của nhân dân trong quản trị nhà nước.

Phóng viên: Đồng chí kỳ vọng gì về vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhất là trong bối cảnh tiếp tục tinh gọn bộ máy, sáp nhập đơn vị hành chính và sắp xếp lại tài sản công?

Đồng chí Nguyễn Túc: Tôi kỳ vọng Mặt trận Tổ quốc sẽ không chỉ là “người giám sát” mà còn là “người kiến tạo đồng thuận” trong quá trình tinh gọn bộ máy, sắp xếp lại tài sản công. Mặt trận có mạng lưới từ Trung ương tới cơ sở, gần dân, hiểu dân, nên có vai trò đặc biệt trong phát hiện vấn đề từ sớm, từ xa.

Xin trân trọng cảm ơn đồng chí!

Kỳ 5: Cần lời giải từ cơ chế đến hành động