Doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Nhìn từ cơ chế, chính sách

Tầm quan trọng của kinh tế tư nhân với Khoa học - Công nghệ và đổi mới sáng tạo

Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế tư nhân được xác định là động lực quan trọng nhất, là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về Phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững, hiệu quả, chất lượng cao đã khẳng định vai trò chiến lược này và đặt ra yêu cầu cấp bách về việc huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực trong nhân dân.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này và phát huy vai trò của kinh tế tư nhân, việc đổi mới cơ chế tài chính cho hoạt động KHCN và thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu là một yêu cầu cấp bách…

Chia sẻ và làm rõ vấn đề này, tại Tọa đàm chính sách với chủ đề: “Phát triển kinh tế tư nhân – Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng trong thời kỳ vươn mình của dân tộc”, do Trung ương Hội Kỷ lục gia Việt Nam tổ chức, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền -  Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Kinh tế và Pháp luật Quốc tế đã phân tích các cơ chế, chính sách hiện có liên quan đến khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào KHCN& Đổi mới sáng tạo (ĐMST), đồng thời chỉ ra những điểm nghẽn cần tháo gỡ.

Bên cạnh đó, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền cũng đã đề xuất các giải pháp toàn diện và đột phá về chính sách tài chính, tín dụng, thuế và xây dựng hệ sinh thái, nhằm khơi thông nguồn lực, thúc đầy doanh nghiệp tư nhân tự tin đầu tư, làm chủ công nghệ, và dẫn dắt công cuộc đổi mới sáng tạo, góp phần hiện thực hóa sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới theo tinh thần Nghị quyết số 57- NQ/TW và 68-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Kinh tế tư nhân và Khoa học – Công nghệ là động lực chiến lược trong kỷ nguyên mới 

Khẳng định về vị chí then chốt của kinh tế tư nhân theo Nghị quyết số 68- NQ/TW, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền cho biết, trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế tư nhân được xác định là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia.

Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh: "Phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững, hiệu quả, chất lượng cao vừa là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, vừa mang tính chiến lược lâu dài.", kinh tế tư nhân là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia và dẫn dắt công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hoá, tái câu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững. Việc phát huy mọi tiềm năng, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, kích hoạt, huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, nhất là nguồn lực trong nhân dân cho phát triển kinh tế - xã hội là mục tiêu cốt lõi của Nghị quyết này.

Về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST), Việt Nam đang đứng trước cơ hội to lớn để chuyển mình thành một quốc gia có nên kinh tế tri thức, với mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045 và đóng góp đáng kể của kinh tế số vào GDP. Khoa học và công nghệ được xác định là động lực then chốt cho sự phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Chính phủ đã thể hiện cam kết mạnh mẽ đối với lĩnh vực này, với mục tiêu tăng ngân sách quốc gia dành cho nghiên cứu và phát triển (R&D) từ mức hiện tại là 1% GDP lên ít nhất 2%. Điều này phản ánh sâu sắc về vai trò không thể thiếu của KHCN trong việc thúc đẩy tăng trưởng bền vững và định vị Việt Nam như một quốc gia dẫn đầu về công nghệ.

Đề cập tới sự cấp thiết của việc đổi mới cơ chế tài chính và tín dụng, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền khẳng định, để đạt được những mục tiêu này, KHCN không chỉ dừng lại ở các nghiên cứu học thuật mà cần phải được chuyển hóa thành các sản phẩm và dịch vụ thương mại hóa cụ thể, tạo ra giá trị kinh tế và xã hội rõ ràng. Sự chuyển đổi này là yếu tố sống còn để đảm bảo rằng các khoản đầu tư vào KHCN mang lại hiệu quả tối đa và đóng góp thiết thực vào sự phát triển chung của đất nước. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và những thách thức mới của nền kinh tế toàn cầu, việc đổi mới và đa dạng hóa chính sách tài chính, tín dụng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, nhằm tạo ra một môi trường tài chính linh hoạt, hiệu quả, có khả năng phân bổ nguồn lực tối ưu, tiếp cận công bằng và quản lý rủi ro tốt hơn.

Đặc biệt, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền đã nhấn mạnh đến các yếu tố như việc hội nhập quốc tế sâu rộng, chuyển đổi số và ĐMST, phát triển bền vững và kinh tế xanh – cam kết Netzero vào năm 2050, thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân, các biến động thị trường và rủi ro…

Cơ chế, chính sách và các điểm nghẽn trong việc thúc đẩy đầu tư KHCN&ĐMST từ doanh nghiệp tư nhân

“Chính sách tài chính và tín dụng đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế, là công cụ then chốt để định hướng, thúc đẩy đầu tư, sản xuất kinh doanh, và đặc biệt là hỗ trợ các lĩnh vực ưu tiên như KHCN, ĐMST và phát triển bền vững. Hiện tại, Nhà nước đã dành nguồn tài chính đáng kể để tài trợ cho nghiên cứu khoa học, thể hiện sự ưu tiên cao đối với lĩnh vực này, bao gồm: Ưu đãi thuế; Quỹ phát triển…”, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền cho biết.

Tuy nhiên, về các điểm nghẽn và thách thức hiện hữu, mặc dù có nhiều nỗ lực, việc thực thi các chính sách trên vẫn còn tồn tại nhiều điểm nghẽn, làm giảm hiệu quả khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào KHCN&ĐMST.

Ví dụ như điểm nghẽn về chính sách ưu đãi thuế. Trong đó, quy trình xác định chi phí phức tạp, doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh chi phí vào sự sáng tạo và đổi mới để được hưởng ưu đãi 150%, ranh giới giữa chi phí R&D và chi phí sản xuất kinh doanh thông thường chưa rõ ràng.

Chưa hiệu quả cho doanh nghiệp thua lỗ, các ưu đãi khấu trừ chi phí R&D thường chỉ có lợi cho doanh nghiệp có lãi. Đối với doanh nghiệp mới khởi nghiệp hoặc đang trong giai đoạn đầu tư thua lỗ, chính sách này chưa phát huy tác dụng;

Thiếu linh hoạt và cập nhật, chính sách chưa đủ linh hoạt để theo kịp tốc độ phát triển và biến động của công nghệ, dẫn đến một số chi phí ĐMST mới phát sinh không được hưởng ưu đãi.

Đặc biệt là điểm nghẽn về chính sách tài chính và tín dụng, tiếp cận Quỹ phát triển KH&CN còn khó khăn quy trình xin tài trợ/cho vay từ các quỹ này thường phức tạp, mất thời gian và đòi hỏi nhiều giấy tờ, thủ tục hành chính. Nhiều doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là SME, thiếu thông tin và năng lực tiếp cận.

Bên cạnh đó là các điểm nghẽn về chính sách bảo hiểm rủi ro và các điểm nghẽn khác như: Chưa có cơ chế định giá tài sản chí tuệ rõ ràng; thiếu kết nối giữa Viện – Trường và Doanh nghiệp; Năng lực hấp thụ Công nghệ và ĐMTS của doanh nghiệp của tư nhân còn yếu; Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao…

Những điểm nghẽn này tạo ra một rào cản đáng kể, không chỉ về mặt tài chính mà còn về mặt năng lực của các tổ chức và con người…

Giải pháp và kiến nghị đổi mới chính sách tài chính, thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào KHCN&ĐMST

Để thực sự khơi thông nguồn lực từ doanh nghiệp tư nhân cho KHCN&ĐMST theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW và 68 - NQ/TW, theo TS. Nguyễn Thị Thu Hiền cần có các giải pháp đồng bộ và đột phá, tập trung vào ba trụ cột chính: nâng cao hiệu quả chi tiêu công, huy động vốn tư nhân và các nguồn tài chính thay thế, và chiến lược thúc đầy thương mại hóa.

Để đạt được mục tiêu thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào KHCN&ĐMST, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền đã kiến nghị các giải pháp cụ thể sau: Thứ nhất, hoàn thiện và minh bạch hóa chính sách ưu đãi thuế: Xây dựng "Danh mục chi phí về đầu tư vào sự sáng tạo và đổi mới để tạo ra giá trị trong tương lai chưa được ưu đãi" rõ ràng, cụ thể và thường xuyên cập nhật; Đơn giản hóa thủ tục xác định, thẩm định chi phí R&D, áp dụng cơ chế tự khai tự chịu trách nhiệm với hậu kiểm chặt chẽ;

Áp dụng cơ chế hoàn thuế cho chi phí R&D, đặc biệt cho các startup và doanh nghiệp trong giai đoạn đầu tư; Mở rộng đối tượng hưởng ưu đãi thuế, cân nhắc ưu đãi cho các doanh nghiệp có hoạt động đổi mới quy trình, mô hình kinh doanh, hoặc đầu tư vào tài sản trí tuệ.

Thứ hai, đổi mới và đa dạng hóa chính sách tài chính, tín dụng: Tăng cường và đơn giản hóa tiếp cận các Quỹ KHCN, rút gọn quy trình, tăng cường công khai, minh bạch thông tin; đa dạng hóa hình thức hỗ trợ (tài trợ, cho vay ưu đãi, đồng tài trợ);

Phát triển mạnh mẽ sản phẩm tín dụng đặc thù từ ngân hàng, thiết lập quỹ bảo lãnh tín dụng chuyên biệt cho dự án KHCN&ĐMST; xây dựng cơ chế cho vay dựa trên tài sản trí tuệ với khung pháp lý và cơ chế định giá chuẩn hóa; khuyến khích các ngân hàng thí điểm "vay vốn dựa trên dòng tiền dự kiến" từ dự án ĐMST.

Thứ ba, xây dựng cơ chế bảo hiểm rủi ro cho hoạt động ĐMST: Nghiên cứu và thí điểm các sản phẩm bảo hiểm rủi ro cho dự án R&D và ĐMST (có thể là sự kết hợp giữa bảo hiểm thương mại và hỗ trợ từ ngân sách nhà nước);

Mở rộng và tăng cường hiệu quả các quỹ bảo lãnh tín dụng, đặc biệt cho các khoản vay liên quan đến ĐMST.

Thứ tư, các giải pháp bổ trợ và phát triển hệ sinh thái, hoàn thiện khung pháp lý về định giá tài sản trí tuệ; Thúc đẩy mạnh mẽ liên kết "3 nhà": Nhà nước - Viện, trường - Doanh nghiệp;

Có cơ chế khuyến khích giảng viên, nhà khoa học thương mại hóa kết quả nghiên cứu, và doanh nghiệp chủ động đặt hàng nghiên cứu;

Nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp, tổ chức các chương trình đào tạo, tư vấn về quản trị ĐMST, chuyển đổi số cho doanh nghiệp, đặc biệt là SME; Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, có chính sách thu hút, đào tạo và giữ chân nhân tài KHCN trong doanh nghiệp tư nhân; Xây dựng và phát triển các trung tâm ĐMST quốc gia và địa phương, nơi kết nối, hỗ trợ doanh nghiệp trong mọi khía cạnh của ĐMST.