Biến đổi khí hậu là hiện tượng biến đổi các yếu tố vật lý, sinh học trên trái đất, tác động trực tiếp đến hệ sinh thái và đời sống con người. Theo đánh giá của Liên Hợp Quốc, Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu trong vòng 30 năm tới. Những tác động tiêu cực rõ nét như hạn hán kéo dài, lũ lụt nghiêm trọng, nước biển dâng gây xói mòn bờ biển và suy giảm tài nguyên nước đang đe dọa sự phát triển bền vững của đất nước.

Đồng ruộng nứt nẻ vì hạn hán kéo dài, thiếu nguồn nước tưới, mưa bão bất thường gây sạt lở, đe dọa nhà cửa và cơ sở hạ tầng.

Các thiệt hại do biến đổi khí hậu gây ra ước tính có thể làm giảm khoảng 0,4% GDP vào năm 2030. Ngành nông nghiệp, thủy sản và các ngành công nghiệp hỗ trợ chịu tác động nặng nề, kéo theo nguy cơ giảm thu nhập và tăng nghèo đói, đặc biệt ở những vùng ven biển và miền núi. Bên cạnh đó, môi trường sống và sức khỏe cộng đồng cũng đối mặt với nhiều nguy cơ như ô nhiễm không khí, thiếu nước sạch và nguy cơ lây lan dịch bệnh.

Ngành xây dựng, với tỷ trọng phát thải khí nhà kính đáng kể trong tổng lượng phát thải quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nhẹ tác động biến đổi khí hậu. Các công trình truyền thống tiêu tốn nhiều năng lượng, thậm chí gây ô nhiễm môi trường trong quá trình xây dựng và vận hành. Chính vì vậy, phát triển công trình xanh trở thành hướng đi tất yếu để ngành xây dựng Việt Nam góp phần giảm phát thải, đồng thời thích ứng với những biến đổi khó lường của khí hậu.

Công trình xanh là các công trình xây dựng được thiết kế, thi công và vận hành theo tiêu chí tiết kiệm năng lượng, bảo vệ môi trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên và đảm bảo sức khỏe cho người sử dụng. Trên thế giới, công trình xanh đang trở thành tiêu chuẩn bắt buộc ở nhiều quốc gia phát triển như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản hay Singapore, góp phần giảm đáng kể lượng khí nhà kính và thúc đẩy phát triển bền vững.

Các mô hình công trình xanh tiên tiến như “siêu tiết kiệm năng lượng”, công trình không tiêu hao năng lượng hay trung hòa carbon ngày càng phổ biến và được ứng dụng rộng rãi. Những công trình này không chỉ thân thiện môi trường mà còn mang lại lợi ích kinh tế qua việc giảm chi phí vận hành, tăng giá trị tài sản và nâng cao chất lượng sống cho cư dân.

Tại Việt Nam, việc phát triển công trình xanh vẫn còn nhiều thách thức. Dù đã có nhiều văn bản pháp luật, chính sách ưu đãi, cùng sự ra đời của sàn giao dịch tín chỉ carbon đầu tiên năm 2024, số lượng công trình xanh được chứng nhận vẫn còn rất khiêm tốn, với khoảng 233 công trình xanh tính đến năm 2022, chiếm diện tích hơn 6 triệu m² sàn. Hệ thống đánh giá công trình xanh còn nhiều tiêu chuẩn khác nhau như LOTUS, LEED, Green Mark hay EDGE, nhưng chưa được thống nhất và ban hành thành luật chính thức, khiến việc áp dụng chưa đồng bộ và thiếu sức mạnh pháp lý.

Bên cạnh đó, nhận thức xã hội về công trình xanh vẫn còn hạn chế. Nhiều người vẫn hiểu sai lệch, cho rằng công trình xanh chỉ đơn giản là có nhiều cây xanh mà không biết rằng công trình xanh còn phải đảm bảo hiệu quả sử dụng năng lượng, tiết kiệm nước, thân thiện với môi trường và không gây hại sức khỏe. Việc phát triển công trình xanh hiện chủ yếu dựa trên tinh thần tự nguyện của chủ đầu tư, thiếu các quy định bắt buộc và khuyến khích mạnh mẽ từ các cơ quan chức năng.

Để thúc đẩy phát triển công trình xanh một cách bền vững, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như hoàn thiện chính sách, quy chuẩn kỹ thuật; nâng cao nhận thức xã hội qua truyền thông và giáo dục; đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn kỹ thuật; ứng dụng công nghệ số hóa, BIM, phần mềm mô phỏng năng lượng trong thiết kế; khuyến khích hợp tác quốc tế và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực xây dựng xanh.

Ngoài ra, cần chú trọng các giải pháp thiết kế tổng thể bền vững, tận dụng ánh sáng và gió tự nhiên, sử dụng vật liệu thân thiện môi trường, tái sử dụng và tiết kiệm nước, đồng thời đảm bảo chất lượng môi trường trong nhà như kiểm soát khí độc hại, thông gió và giảm tiếng ồn.

Biến đổi khí hậu đang đặt ra những thách thức to lớn đối với Việt Nam, đòi hỏi những giải pháp thiết thực và hiệu quả. Phát triển công trình xanh không chỉ là một xu hướng mà còn là nhiệm vụ trọng tâm, là chìa khóa để ngành xây dựng Việt Nam thích ứng linh hoạt, giảm thiểu phát thải và đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách ưu đãi và khuyến khích đầu tư phát triển công trình xanh là điều kiện tiên quyết. Bộ Xây dựng cần phối hợp với các bộ ngành, tổ chức, doanh nghiệp để xây dựng tiêu chuẩn, cấp chứng nhận, đồng thời tổ chức các sự kiện tôn vinh, quảng bá các công trình xanh tiêu biểu.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp và khốc liệt, phát triển công trình xanh đang trở thành giải pháp thiết thực và tất yếu giúp ngành xây dựng Việt Nam ứng phó hiệu quả với các thách thức môi trường. Công trình xanh không chỉ góp phần giảm thiểu phát thải khí nhà kính, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng mà còn cải thiện chất lượng môi trường sống, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất của biến đổi khí hậu trong vòng 30 năm tới. Các hiện tượng thiên tai như bão lũ, hạn hán, sạt lở đất, nước biển dâng ngày càng gia tăng về cường độ và tần suất. Những tác động này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân mà còn đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế, đặc biệt là các ngành sử dụng nhiều tài nguyên và năng lượng như xây dựng.

Ngành xây dựng hiện đang đóng góp một phần lớn trong tổng lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam. Các công trình truyền thống thường tiêu tốn nhiều năng lượng trong xây dựng và vận hành, đồng thời sử dụng vật liệu không thân thiện môi trường, gây áp lực lớn lên tài nguyên thiên nhiên. Trong khi đó, thiệt hại do biến đổi khí hậu có thể làm giảm khoảng 0,4% GDP vào năm 2030, ảnh hưởng nặng nề đến các ngành kinh tế, đặc biệt là nông nghiệp và công nghiệp hỗ trợ.

Đứng trước những thách thức này, phát triển công trình xanh trở thành giải pháp chiến lược để giảm thiểu tác động tiêu cực, đồng thời góp phần hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà Việt Nam đã đặt ra. Công trình xanh không chỉ đơn thuần là mô hình kiến trúc thân thiện môi trường mà còn là biểu tượng của sự phát triển bền vững, mang lại lợi ích kinh tế, xã hội lâu dài.

Để phát triển công trình xanh một cách hiệu quả, bền vững, đồng thời nâng cao khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, cần tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp sau:

Thứ nhất: Hoàn thiện môi trường pháp lý và chính sách khuyến khích

Bộ Xây dựng cần chủ trì xây dựng Chiến lược quốc gia phát triển công trình xanh đến năm 2030, trong đó xác định mục tiêu cụ thể về tỷ lệ công trình xanh trong các dự án xây dựng mới và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng. Cùng với đó, hệ thống văn bản pháp luật, quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chí đánh giá cần được hoàn thiện, ban hành chính thức nhằm tạo hành lang pháp lý rõ ràng, thuận lợi cho việc phát triển và quản lý công trình xanh.

Ngoài ra, các cơ chế ưu đãi tài chính như giảm thuế, hỗ trợ tín dụng, khuyến khích đầu tư công nghệ xanh cần được áp dụng rộng rãi nhằm thu hút sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và nhà đầu tư. Việc thành lập các chương trình đánh giá, cấp chứng nhận và trao giải thưởng cho các công trình xanh tiêu biểu cũng góp phần thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và nâng cao nhận thức xã hội về lợi ích của công trình xanh.

Thứ 2: Nâng cao nhận thức và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao

Việc truyền thông, tuyên truyền sâu rộng về vai trò, lợi ích của công trình xanh trong cộng đồng, doanh nghiệp và các chủ đầu tư là cần thiết để thay đổi nhận thức và thói quen xây dựng, vận hành công trình. Đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn kỹ thuật cho đội ngũ kiến trúc sư, kỹ sư, quản lý dự án và vận hành công trình cũng phải được chú trọng nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả trong từng công trình xanh.

Ngoài ra, hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu để phát triển chương trình đào tạo chuyên ngành về công trình xanh, sử dụng công nghệ hiện đại như BIM, phần mềm mô phỏng năng lượng trong thiết kế, sẽ góp phần xây dựng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Thứ 3: Ứng dụng công nghệ tiên tiến và vật liệu xây dựng xanh

Công nghệ số và kỹ thuật mới là công cụ then chốt để thiết kế, xây dựng và quản lý các công trình xanh hiệu quả. Việc ứng dụng BIM (Building Information Modeling) giúp mô phỏng, tối ưu hóa năng lượng, chi phí và vật liệu ngay từ giai đoạn thiết kế; sử dụng các công nghệ xây dựng module, lắp ghép giúp giảm thiểu chất thải, tăng tốc độ thi công và nâng cao chất lượng công trình.

Sử dụng vật liệu xây dựng thân thiện môi trường, tái chế, có nguồn gốc bền vững và ít phát thải khí nhà kính là giải pháp then chốt để giảm thiểu tác động xấu lên môi trường. Ưu tiên vật liệu nhẹ, dễ tái sử dụng, giảm phụ thuộc vào tài nguyên tự nhiên, đồng thời không gây hại cho sức khỏe người sử dụng cũng cần được thúc đẩy mạnh mẽ.

Thứ 4: Thiết kế bền vững và tối ưu hóa năng lượng

Quy hoạch và thiết kế công trình cần đảm bảo tận dụng tối đa nguồn năng lượng tự nhiên như ánh sáng mặt trời, gió tự nhiên để giảm tiêu thụ năng lượng điện, đồng thời đảm bảo thông gió, chiếu sáng hợp lý để nâng cao chất lượng môi trường trong nhà. Các giải pháp thiết kế thụ động (passive design) như mái che, lam chắn nắng, cây xanh cũng giúp giảm nhiệt độ và cải thiện vi khí hậu trong đô thị.

Ngoài ra, ưu tiên sử dụng năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió tại chỗ và tối ưu hóa hệ thống thiết bị tiết kiệm năng lượng trong công trình góp phần giảm chi phí vận hành và giảm phát thải khí nhà kính.

Thứ 5: Quản lý vận hành bền vững và nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên

Việc vận hành, bảo trì công trình xanh theo đúng tiêu chuẩn kỹ thuật là yếu tố quyết định duy trì hiệu quả năng lượng và chất lượng môi trường lâu dài. Hệ thống quản lý thông minh, số hóa giúp giám sát liên tục việc sử dụng điện, nước, xử lý chất thải và cảnh báo sự cố kịp thời.

Song song với đó, cần nâng cao nhận thức và kỹ năng cho người sử dụng, đội ngũ quản lý vận hành để đảm bảo công trình xanh phát huy tối đa công năng, đồng thời giảm thiểu lãng phí tài nguyên.

Phát triển công trình xanh chính là giải pháp tất yếu giúp ngành xây dựng Việt Nam ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu, đồng thời góp phần quan trọng trong việc hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Bên cạnh lợi ích về môi trường, công trình xanh còn đem lại giá trị kinh tế và xã hội bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống đô thị.

Để đạt được điều này, cần có sự quyết tâm và phối hợp đồng bộ từ các cơ quan quản lý, doanh nghiệp, nhà đầu tư, cộng đồng và các chuyên gia kỹ thuật. Hoàn thiện chính sách, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, ứng dụng công nghệ tiên tiến và đổi mới tư duy thiết kế – xây dựng chính là chìa khóa để phát triển công trình xanh mạnh mẽ, bền vững tại Việt Nam.

Đây không chỉ là trách nhiệm của ngành xây dựng mà còn là sứ mệnh của toàn xã hội nhằm bảo vệ môi trường sống cho các thế hệ hiện tại và tương lai.

Kỳ 5: Hiện thực hóa các giải pháp phát triển công trình tại Việt Nam