Kỳ 3: Thông điệp của Phó Thủ tướng – mệnh lệnh chiến lược với ngành kiến trúc

Thách thức lớn cho kiến trúc sư Việt Nam trên “sân nhà”

Thông điệp mà Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà muốn truyền tải, kiến trúc xanh và bền vững không còn là một lựa chọn mang tính chất bổ sung hay phong trào mà đã trở thành định hướng tất yếu và mang tính chiến lược trong phát triển đô thị và kiến trúc của Việt Nam trong thế kỷ 21. Trước những thách thức từ biến đổi khí hậu, sự gia tăng dân số, áp lực đô thị hóa và nhu cầu sống ngày càng cao, mỗi công trình kiến trúc hiện đại không chỉ cần đạt giá trị thẩm mỹ mà còn phải vận hành như một thực thể sống, tiết kiệm năng lượng và đồng thời tạo ra sự kết nối sâu sắc với cộng đồng xung quanh.

Theo Phó Thủ tướng, phát triển kiến trúc xanh không chỉ là việc trồng thêm cây xanh hay trang trí mặt ngoài công trình bằng vật liệu thân thiện môi trường, mà là một triết lý vận hành toàn diện. Các công trình cần được thiết kế và khai thác theo nhịp điệu tự nhiên: ánh sáng, gió, nước và vật liệu bản địa được sử dụng một cách thông minh, tối ưu để vừa giảm tiêu hao năng lượng, vừa đảm bảo không gian sống thoải mái, tiện nghi và gần gũi với con người.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, Phó Thủ tướng đặc biệt nhấn mạnh việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến trong kiến trúc và xây dựng. Trí tuệ nhân tạo (AI) giúp tối ưu hóa thiết kế, dự đoán các yếu tố khí hậu và mô phỏng hiệu quả vận hành năng lượng; thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) hỗ trợ kiến trúc sư hình dung và tinh chỉnh công trình trước khi triển khai; Internet vạn vật (IoT) được tích hợp để giám sát, điều khiển và vận hành tòa nhà một cách thông minh, tiết kiệm năng lượng, đồng thời nâng cao khả năng phòng chống thiên tai và rủi ro môi trường. Sự kết hợp này tạo ra những công trình thông minh, an toàn, tiết kiệm và thực sự thân thiện với môi trường.

Các chuyên gia trong ngành kiến trúc hiện nay nhận diện ba nhóm xu hướng chính đang định hình diện mạo kiến trúc Việt Nam:

Bền vững và xanh hóa: Các công trình không chỉ đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ, mà còn phải thân thiện với môi trường, tiết kiệm năng lượng và thích ứng với điều kiện khí hậu bản địa.

Cá nhân hóa và nhân bản: Thiết kế chú trọng trải nghiệm của con người, tạo ra không gian sống linh hoạt, phù hợp với lối sống, thói quen và văn hóa riêng của từng cộng đồng.

Tích hợp công nghệ: Ứng dụng kỹ thuật, vật liệu và công nghệ hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả vận hành, giảm thiểu tác động môi trường và tối ưu hóa trải nghiệm người dùng.

Điển hình, việc khai thác vật liệu bản địa đã trở thành minh chứng sống động cho xu hướng này: từ tre, nứa trong các công trình của KTS Võ Trọng Nghĩa, đến gạch đất nung sáng tạo của KTS Trần Thị Ngụ Ngôn. Khi được sử dụng một cách bài bản và sáng tạo, vật liệu địa phương không chỉ giúp các công trình thích ứng tốt với khí hậu, tiết kiệm năng lượng, mà còn nâng tầm giá trị văn hóa và kỹ thuật Việt Nam ra thị trường quốc tế, tạo dấu ấn đậm nét về bản sắc kiến trúc Việt.

Tuy nhiên, theo KTS Hoàng Thúc Hào, nhiều công trình biểu tượng quốc gia, vốn đầu tư lớn và yêu cầu tính đại diện cao, vẫn thường được giao cho các đơn vị quốc tế. Thực tế này đặt ra thách thức lớn cho kiến trúc sư Việt Nam trên “sân nhà”: cần củng cố sức mạnh tổ chức, nâng cao năng lực công nghệ, tăng uy tín chuyên môn và xây dựng mạng lưới kết nối chặt chẽ trong và ngoài nước. Chỉ khi làm được điều này, các kiến trúc sư Việt mới có thể chủ động tham gia vào những dự án trọng điểm, tạo dấu ấn Việt ngay trong lòng đất nước.

Nhìn tổng thể, các phân tích trên cho thấy kiến trúc xanh ở Việt Nam đang phát triển đồng bộ và toàn diện. Nó không chỉ là triết lý thiết kế, mà còn là cam kết với cộng đồng và môi trường. Mỗi công trình thành công đều xuất phát từ tư duy bền vững, sử dụng vật liệu địa phương, khai thác ánh sáng và thông gió tự nhiên, đồng thời kết nối con người với bối cảnh xung quanh. Đây chính là nền tảng để kiến trúc Việt Nam vừa khẳng định bản sắc, vừa hội nhập quốc tế, đồng thời nuôi dưỡng thế hệ kiến trúc sư trẻ - những mầm xanh sáng tạo - góp phần định hình đô thị bền vững, nhân bản và giàu trải nghiệm trong tương lai.

Tiêu chuẩn bắt buộc trong mọi dự án xây dựng

Thông điệp của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đặt ra yêu cầu chiến lược cho các kiến trúc sư và nhà đầu tư: Kiến trúc xanh phải trở thành tiêu chuẩn bắt buộc trong mọi dự án xây dựng, từ quy hoạch đô thị, công trình công cộng cho đến nhà ở dân dụng. Việc ứng dụng vật liệu thân thiện môi trường, tận dụng năng lượng tái tạo, thiết kế thông minh và tích hợp công nghệ hiện đại không chỉ mang lại lợi ích kinh tế và kỹ thuật, mà còn định hình tương lai bền vững cho các thành phố Việt Nam, giúp đất nước thích ứng linh hoạt trước biến đổi khí hậu và cạnh tranh hiệu quả trên trường quốc tế.

Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng Trần Ngọc Chính cho rằng, kiến trúc xanh hiện nay không còn là một lựa chọn tùy ý, mà đã trở thành xu hướng tất yếu, một định hướng chiến lược cho mọi đô thị và dự án xây dựng của thế kỷ 21. Trước những thách thức chưa từng có từ biến đổi khí hậu, mật độ dân cư gia tăng, áp lực hạ tầng và khai thác tài nguyên, mỗi công trình kiến trúc hiện đại không chỉ cần đạt giá trị thẩm mỹ, mà còn phải tiết kiệm năng lượng và kiến tạo sự gắn kết sống động với cộng đồng - những yêu cầu trở thành tiêu chí sống còn, vượt lên trên tất cả các tính toán hình thức hay kỹ thuật đơn thuần.

Ông Chính nhấn mạnh rằng, phát triển bền vững trong xây dựng không chỉ là phủ một lớp cây xanh hay theo đuổi các chứng chỉ kỹ thuật quốc tế. Đó là triết lý vận hành công trình theo nhịp điệu tự nhiên, trong đó ánh sáng, gió, nước và vật liệu được khai thác tối đa, hài hòa và tiết kiệm, vừa giảm thiểu tác động môi trường, vừa nâng cao trải nghiệm sống cho con người. Một công trình xanh thật sự là nơi con người và thiên nhiên cùng tồn tại, tương tác và nâng đỡ lẫn nhau, nơi mỗi không gian mở, mỗi giếng trời, mái xanh hay vật liệu địa phương đều được lựa chọn không chỉ để “trông đẹp” mà còn để thực sự phục vụ môi trường sống, sinh hoạt và sức khỏe cộng đồng.

Nói cách khác, kiến trúc xanh là triết lý từ bên trong công trình, không phải là lớp áo trang trí hay tiêu chuẩn hình thức bên ngoài. Nó là sự kết hợp tinh tế giữa thiên nhiên, công trình và con người, biến mỗi công trình thành một thực thể sống, hòa nhịp cùng môi trường, đồng thời tạo ra một nhịp điệu đô thị bền vững, nhân bản, giàu bản sắc văn hóa và gắn kết cộng đồng. Trong bối cảnh đô thị hiện đại, đây không chỉ là mục tiêu thiết kế, mà là trách nhiệm nghề nghiệp, là cam kết lâu dài với môi trường và cộng đồng, và là tiêu chí sống còn để kiến trúc Việt Nam phát triển một cách bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và nhu cầu của xã hội tương lai.

Phải giữ được bản sắc văn hóa

Hơn nữa, kiến trúc xanh theo tầm nhìn của Phó Thủ tướng còn là công cụ quan trọng để bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa, đồng thời nâng tầm giá trị của kiến trúc Việt Nam trên trường quốc tế. Một công trình bền vững không chỉ là nơi sinh sống hay làm việc mà còn là biểu tượng của sự hòa hợp giữa con người, thiên nhiên và đô thị, góp phần hình thành những cộng đồng gắn kết, nâng cao chất lượng sống và ý thức bảo vệ môi trường.

Khảo sát kiến trúc đương đại Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ, KTS Nguyễn Quốc Thông (Hội Kiến trúc sư Việt Nam) chỉ ra rằng, ngôi nhà truyền thống của các dân tộc Việt Nam là minh chứng sống động cho triết lý “thiết kế gắn với địa điểm xây dựng”. Mỗi công trình dân gian, từ nhà sàn Tây Bắc, nhà trình tường của người Tày, đến nhà rường Huế hay nhà ba gian miền Bắc, đều được hình thành từ những giải pháp thích ứng tinh tế với khí hậu, địa hình và tập quán sinh hoạt của cộng đồng. Việc tận dụng ánh sáng tự nhiên, thông gió hiệu quả, lựa chọn vật liệu địa phương như gỗ, tre, nứa, đất nung không chỉ giúp tiết kiệm năng lượng mà còn đảm bảo tính bền vững, giảm tác động đến môi trường xung quanh.

Theo ông Thông, những xu hướng kiến trúc hiện nay - kiến trúc nhiệt đới, kiến trúc bản địa hay kiến trúc xanh - chính là sự kế thừa và phát triển từ nền tảng ấy. Các kiến trúc sư hiện đại không chỉ lấy cảm hứng từ yếu tố khí hậu và vật liệu bản địa, mà còn khai thác tri thức truyền thống, kết hợp với kỹ thuật và vật liệu hiện đại, nhằm tạo ra những công trình vừa mang dấu ấn văn hóa Việt Nam, vừa hội nhập quốc tế về mặt thẩm mỹ, công năng và tiêu chuẩn bền vững.

Trong hành trình giữ gìn bản sắc văn hóa và phát triển kiến trúc xanh, nội thất không chỉ là yếu tố trang trí mà còn được coi là một phần thiết yếu, kết nối con người với môi trường sống, nâng cao trải nghiệm sinh hoạt và tôn vinh giá trị văn hóa Việt. Chủ tịch Hội Nội thất Việt Nam Lê Trương, nhấn mạnh rằng giai đoạn 2026-2030 sẽ là thời kỳ then chốt để kiến tạo “thiết kế Việt”, tức là xây dựng một hướng đi đặc trưng, vừa hiện đại, vừa đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Theo ông, quá trình này không chỉ đòi hỏi chuyên môn cao trong kỹ thuật và thiết kế, mà còn cần sự sáng tạo linh hoạt, đồng thời luôn gắn kết với bối cảnh văn hóa, lịch sử và đời sống xã hội.

Trong bối cảnh đó, nội thất không còn là yếu tố trang trí phụ trợ hay đơn thuần thẩm mỹ. Mỗi chi tiết nội thất cần được coi là cầu nối giữa con người và môi trường sống, giúp nâng cao trải nghiệm sinh hoạt, làm việc và nghỉ ngơi, đồng thời tạo ra không gian sống thân thiện, tiện nghi và giàu cảm xúc. Nội thất cũng chính là phương tiện để tôn vinh bản sắc văn hóa, qua việc lựa chọn vật liệu địa phương, họa tiết truyền thống hay giải pháp thiết kế phù hợp với thói quen và nhu cầu sử dụng của người Việt.